Het politieke aan lokale politiek

Probeer het je eens voor te stellen. Volgens mij zouden velen daar in Den Haag tegen protesteren. Maar ook in Berlijn, Helsinki en Parijs voorzie ik enig ongemak. Het ontslaat het parlement namelijk van de mogelijkheid om nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Om een regering naar huis te sturen. Het zou afbreuk doen aan het idee van nationale soevereiniteit. Aan zelfbeschikkingsrecht. Aan de controlerende en politieke taak van ons parlement om de regering bij de les te houden. Aan het politieke van de politiek. En toch, hoe absurd deze situatie ook klinkt, dat is waartoe we op nationaal niveau onze gemeenten hebben gedwongen. Want waar Nederlanders ook wonen, de gemeenteraads­verkiezingen vinden – van Delfzijl tot Valkenburg en van Schiermonnikoog tot Middelburg – op dezelfde datum plaats. Herindelingsgevallen uitgezonderd. Of er nu sprake is geweest van een bestuurs­crisis over de aanleg van een vliegveld, fraude rondom een lokaal bouwproject of een vertrouwensbreuk in de gemeente­raad, het heeft geen effect op het moment van lokale verkiezingen want het is in Nederland niet mogelijk om tussentijdse verkiezingen te houden.

Instabieler Dat verbaast mij al lange tijd. En recentelijk opperde voormalig minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks­relaties Kajsa Ollongren om gemeentelijke bevoegdheden te verruimen op dit vlak. In de Tweede Kamer werd zelfs een motie aangenomen om dit mogelijk te maken. Maar volgens de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden zien raadsleden er zelf weinig heil in. Een meerderheid van 58 procent zou hier zelfs geen voorstander van zijn. Het zou het gemeentebestuur instabieler maken en bovendien zou het onduidelijk zijn voor welk probleem dit een oplossing vormt. Volgens voorzitter Belhaj ‘hebben raadsleden nu de opdracht om er ook bij problemen samen uit te komen, en zullen tussentijdse verkiezingen een politiek wapen worden om mee te dreigen’. Het kan best onduidelijk zijn voor welk probleem dit een oplossing vormt, maar wat mij vooral fascineert aan deze redenering is dat de oplossing (een politiek wapen om politiek te bedrijven) wordt voorgesteld als het probleem. Bovendien wordt hiermee wel heel erg vanuit het gemeentebestuur gedacht. Door raadsleden nota bene. De dualiteit blijkt nog lang niet geïnternaliseerd. Want bestuurlijke issues, zoals het belang van bestuurlijke stabiliteit, zijn niet per se politieke issues zoals het belang van checks and balances.

Absurde gedachte Het feit dat Nederlandse raadsleden zichzelf extra politieke instrumenten zouden willen onthouden om betere politiek te bedrijven, is bevreemdend. Alsof het gemeentebestuur van de G4 bij de minister gaat lobbyen voor slechtere wetten om minder goed te kunnen besturen. Een absurde gedachte. En in tegenstelling tot de raadsleden denk ikzelf dat het probleem evident is. Want die nationale eenvormigheid is funest voor de politieke meerkleurigheid van gemeenten. Voor de identificatie van burgers met kwesties in de gemeente­raad. Voor het politieke aan lokale politiek. Want als nu een college valt, dan gaat men niet terug naar de stembus, maar men moet de rit uitzitten. Als verkiezingen niet op de loer liggen als politiek drukmiddel, zijn collegepartijen tot elkaar toe veroordeeld. Lokale strijd kan daarmee altijd maar binnen een beperkte bandbreedte gevoerd worden. Het zuigt de strijdvaardigheid uit de lokale politiek. En dat is goed voor degenen die graag “de boel bij elkaar willen houden”, maar burgers zijn geen burgemeesters. Het zorgt voor lokale apathie, defaitisme en lijdzaamheid.