Ambtelijk vakmanschap gevraagd
Tekst Marc Notebomer Beeld Hilbert Krane
Er wordt in Nederland veel onderzoek gedaan naar inwonersparticipatie, maar dat concentreert zich vooral op het design van participatieprocessen en op de inwoners. De rol en opvattingen van politici en ambtenaren komen weinig aan bod. Het onderzoek Overheid en participatie: dat vraagt om responsiviteit, dat bestuurskundigen José Nederhand en Koen Migchelbrink samen met Jurian Edelenbos en Felix Wolf uitvoerden, brengt daar verandering in. De belangrijkste conclusie: om van participatie een succes te maken is het van belang dat ambtenaren en politici (maar ook inwoners) zich onderhandelend responsief opstellen.
José Nederhand (l.) en Koen Migchelbrink: ‘Om van participatie een succes te maken is het belangrijk dat niet alleen politici en ambtenaren zich responsief opstellen maar ook inwoners.’
José Nederhand en Koen Migchelbrink zijn beiden universitair docent bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit. In hun onderzoek richten ze zich onder andere op de vraag waarom, hoe en wanneer ambtenaren en politici iets doen met de input van inwoners (Nederhand) en op de interactie tussen overheid en inwoners vanuit het perspectief van de overheid. Samen met hoogleraar Jurian Edelenbos en adviseur participatie bij de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Felix Wolf doen Nederhand en Migchelbrink bovendien onderzoek naar de rol en opvattingen van ambtenaren en politici op het gebied van inwonersparticipatie. ‘Er is veel onderzoek naar participatie gedaan,’ zegt Migchelbrink, ‘maar dat richt zich vooral op het design van participatieprocessen en over de vraag hoe inwoners er naar kijken. Hoe politici en ambtenaren in dat proces staan blijft onderbelicht. Overigens veranderen opvattingen relatief snel. Zo’n 20 jaar geleden dacht het merendeel: wat moeten we ermee? Dat is nu wel anders. Het zal nu lastig zijn om een ambtenaar te vinden die geen lippendienst aan inwonersparticipatie bewijst.’
Magisch concept Dat wil niet zeggen dat alle ambtenaren en politici er even enthousiast over zijn. Nederhand: ‘Ons onderzoek laat zien dat sommige van hen toch sceptisch zijn. Ze zijn niet per se negatief of afwijzend maar inwonersparticipatie is voor hen wel met heel veel mitsen en maren omgeven. Ze vragen zich af: moeten we inwoners ermee lastigvallen? Anderen zien politici als hun primaire opdrachtgevers en vinden dat je niet altijd naar individuele boze inwoners hoeft te luisteren.’ In de antwoorden die ambtenaren en politici geven, komt deze scepsis niet altijd naar voren. Migchelbrink: ‘Maar door hen stellingen voor te leggen, zoals “inwonersparticipatie kost meer dan het opbrengt”, en die stellingen tegen elkaar af te wegen, zijn we erin geslaagd toch een beeld te krijgen van minder sociaal wenselijke opvattingen, die er wel degelijk zijn.’ Nederhand: ‘Participatie is een magisch concept waarover iedereen enthousiast lijkt te zijn. Toch zien we soms dat er niks mee wordt gedaan. Waarom is dat? Dat vinden wij interessant.’
Inspanningsverplichting Om van participatie een succes te maken is het van belang dat politici en ambtenaren maar ook inwoners zich responsief opstellen, constateren Nederhand en Migchelbrink in hun onderzoek. Dat veronderstelt interactie, communicatie en overleg. In dit type van responsiviteit, ook wel onderhandelende responsiviteit genoemd, komen inwoners, ambtenaren en politici al delibererend, afstemmend en onderhandelend tot een werkbare en acceptabele vorm van responsiviteit. ‘Juist daar komt ambtelijk vakmanschap om de hoek kijken,’ zegt Migchelbrink. ‘Maar het vraagt niet alleen wat van ambtenaren maar ook van politici en inwoners.’ Hoe zorg je dat inwoners zich betrokken voelen bij participatieprocessen? Nederhand: ‘Ik ben bang dat je dat niet van iedereen kunt verwachten. Soms heeft men gewoon geen tijd of kapitaal om te participeren, of er is sprake van een beperkt belang voor slechts een kleine groep mensen.’ Migchelbrink: ‘Dat gezegd hebbende heeft de overheid natuurlijk wel inspanningsverplichting om te zorgen dat participatie goed geregeld is. Als je het wilt gebruiken om legitieme besluiten te nemen, moet je wel zorgen dat alle burgers erbij kunnen worden betrokken.’ ◼
Meer informatie over het onderzoek Overheid en participatie: dat vraagt om responsiviteit? Lees het essay dat Koen Migchelbrink, José Nederhand, Jurian Edelenbos en Felix Wolf hebben geschreven.
Deel dit artikel