Er is nog veel onduidelijk
Goed gefundeerd beleid onmisbaar
Tekst Bas Nieuwenhuijsen
Beeld Dimitry de Bruin
Onderzoeken laten zien dat nieuwe technologie kansen biedt én uitdagingen oplevert. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) wil meer inzicht krijgen in de ontwikkeling van digitale technologieën en de gevolgen daarvan voor de arbeidsmarkt en de maatschappij.
‘Er zullen taken verdwijnen maar er komen ook nieuwe bij’
We zitten inmiddels in de “vierde industriële revolutie”, die naar verwachting niet alleen ons werk maar ook ons leven zal veranderen. Maar hoe precies? Welke groepen krijgen hier in welke mate mee te maken? Wat zijn de kansen, de uitdagingen en de gevolgen? En hoe kan de overheid hierop reageren? Het zijn slechts enkele van de vele vragen die rond digitale technologieën, werk en sociale zekerheid spelen.
Digitale technologie is als een mes: handig, maar je kunt je er ook mee in de vingers snijden. De ontwikkeling en invoering van digitale technologieën hebben ons leven in veel opzichten veel gemakkelijker gemaakt. Internetbankieren, online winkelen, mediaconsumptie: allemaal voorbeelden van veranderingen die we niet meer zouden willen missen. Maar technologische veranderingen kunnen ook onrust veroorzaken, getuige bijvoorbeeld de opkomst van Uber die de taxiwereld door elkaar heeft geschud. Verder wees de Nationale ombudsman er onlangs nog op dat naar schatting 2 miljoen Nederlanders digitaal moeilijk of niet kunnen meekomen, onder wie ouderen, laaggeletterden en mensen met een beperking.
Andere banen
Digitalisering en robotisering hebben al een grote impact gehad op ons werk. De verwachting is dat dit in de komende decennia eveneens het geval zal zijn. Het is nog onduidelijk of het totaal aantal banen zal toe- of afnemen. Hoewel eerdere voorspellingen zeer negatief waren, laten meer recente studies een genuanceerder beeld zien. Allereerst zullen er als gevolg van de introductie van nieuwe digitale technologieën niet alleen banen verdwijnen, maar óók nieuwe banen ontstaan.
Ten tweede staat technologische haalbaarheid niet gelijk aan economische waarschijnlijkheid. Niet elke baan die door een technologie kan worden overgenomen, wordt per definitie overgenomen. De adoptiesnelheid hangt bijvoorbeeld ook af van het prijskaartje en het niveau van maatschappelijke acceptatie.
Ten derde geldt dat de automatisering van een taak niet per se betekent dat de persoon die deze taak voorheen uitvoerde geen werk meer heeft. Banen bestaan namelijk uit bundels van taken. Er kunnen taken verdwijnen, maar er kunnen ook nieuwe taken voor in de plaats komen. De impact van nieuwe technologie reikt dus verder dan alleen de toe- of afname van het totaal aantal banen. Wie een volledig beeld wil van de gevolgen voor de arbeidsmarkt, zal ook oog moeten hebben voor de inhoudelijke consequenties voor de huidige banen. De verwachting is dat de taken waaruit banen bestaan en de vaardigheden die daarvoor nodig zijn zullen veranderen. Hoe dit proces precies verloopt, zal verschillen per beroepsgroep, sector en land.
Kansen
Digitale technologieën bieden economische én maatschappelijke kansen. Hoewel het tempo niet duidelijk is, beïnvloeden technologische ontwikkelingen het type werk, de kwaliteit van werk en de gevraagde skills en competenties. De mate waarin mensen, bedrijven en economieën kunnen profiteren van digitale innovaties hangt af van de werkgevers, het scholingssysteem en de bereidheid van mensen om te blijven doorleren en -ontwikkelen. Om ook in de toekomst de economische kansen te benutten is het van belang dat (toekomstige) werkenden voldoende bereid zijn en de mogelijkheid hebben om zich een leven lang te ontwikkelen.
Digitale technologieën bieden tegelijkertijd volop kansen voor een meer inclusieve arbeidsmarkt. Door technologie slim in te zetten kunnen de participatiekansen van mensen die lastig aan het werk komen vergroot worden. Ook biedt het in potentie de mogelijkheid om duurzame inzetbaarheid van werkenden te bevorderen. Dit gebeurt echter niet vanzelf. Het is daarom belangrijk dat zowel de overheid, het bedrijfsleven als de werkenden hierop inzetten.
Onderzoek
Goed gefundeerd beleid is nodig om de uitdagingen van nieuwe technologieën aan te kunnen en de nieuwe kansen te benutten. Hoe kun je bijvoorbeeld, in de context van technologische ontwikkelingen en digitale innovaties, een inclusieve arbeidsmarkt met eerlijk, veilig en gezond werk waarborgen? Onderzoek in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda moet inzichten opleveren voor de ontwikkeling van gedegen beleid op dit terrein.
Intussen zit SZW niet stil. De brede Alliantie Digitaal Samenleven, waarin ministeries samenwerken met publieke en private partners, zoekt concrete oplossingen om ervoor te zorgen dat iedereen kan meekomen in de digitale maatschappij. Speciale aandacht is er daarnaast voor mensen met een beperking. Via de Challenge Technologie voor Inclusie (zie p. 11) lopen experimenten waar technologie mensen met een beperking in staat stellen te werken. Daarnaast is er komend jaar een proef met het realiseren van generieke voorzieningen op de werkplek, nog voordat een werknemer met een beperking door een werkgever is aangenomen. ◼
Deel dit artikel