Blijven we onze wereld delen?

Donkere keerzijde Onlangs hebben de MIVD en de AIVD gepleit voor een verbreding van de aftapbevoegdheden van het internetverkeer. Wat daar op het spel staat, is niets minder dan onze veiligheid. Het is lastig om daartegen te argumenteren, wij kunnen onze veiligheid immers niet bagatelliseren. Maar dat aan een uitbreiding van die bevoegdheden ook een donkere keerzijde zit, dat weten we sinds het NSA-afluisterschandaal maar al te goed. Desondanks is er een tendens om in de denkwijze van de MIVD en de AIVD mee te gaan. Die tendens lijkt gesterkt door een veronderstelling die tot nu toe nog niet, of maar half uitgesproken is: dat wij ons eigenlijk in oorlog met Rusland bevinden. Ook al voeren wij die oorlog niet ten volle, hij is er wel, op alle fronten, als rationale achter ons denken en doen. Die conclusie schrikt af – het schrikt mij ook af, eerlijk gezegd – en lijkt overdreven. Want oorlog met Rusland is te gevaarlijk, en Europa wil –terecht – geen militaire escalatie. Ik probeer dus geenszins voor die oorlog te pleiten. Het is eerder een knagende, ongemakkelijke gedachte, die juist omdat die wringt, helpt om verder te denken over wat er nu gebeurt. Het helpt om te proberen erachter te komen waarom nu en masse alle banden met Rusland worden doorgesneden en wat de mogelijke gevolgen daarvan zullen zijn. Vele organisaties die hun samenwerking hebben opgeschort, geven een moreel argument voor hun beslissing: wij kunnen niet met lede ogen toekijken terwijl Oekraïne wreed wordt aangevallen. En ik deel de behoefte om me tegen de oorlog uit te spreken, om een daad te stellen, maar het is opvallend hoever dit reikt en waarom dit in sommige gevallen als een daad tegen de oorlog wordt gezien. Gergiev... Dat kan ik me nog voorstellen! Maar Tsjaikovski? AVROTROS wil dat Rusland wordt geweerd van het Eurovisie Songfestival. En zelfs de internationale kattenfederatie FIFe heeft de deelname van Russische katten aan de internationale wedstrijden verboden. De critici spreken van een doorgeslagen cancel-cultuur, maar je kunt dit ook uitleggen als een teken van betrokkenheid op een ongekende schaal. Waarom gebeurt het? Waarom is er nu zo’n breed gevoelde noodzaak om iets te doen? Ik denk dat er nog iets anders speelt dan de behoefte om een daad te stellen, namelijk de behoefte om iets te bezegelen dat al gebeurd is. Vergelijk dit met wat er typisch gebeurt na een relatiebreuk. Er zijn dan nog altijd zaken die moeten worden afgewikkeld, spullen die nog moeten verdeeld of opgehaald: ik heb hier nog een boek van je liggen, en een paar sokken, kan ik die dinsdag bij je afgeven? Wij doen dit niet om een daad te stellen, maar om te bevestigen dat de daad al gesteld is. Het maakt de breuk echt, en onomkeerbaar. Het markeert een gebeurtenis: hier scheiden zich onze wegen. Daar moest ik aan denken, toen ik al die berichten las. De relatie is al gebroken, maar er is een gevoelde noodzaak om die breuk te markeren. Wat er nu gebeurt, kun je dus ook uitleggen als een onderdeel van een scheidingsritueel. En juist dit baart mij zorgen, want ik heb het idee dat Europa en Nederland nu niet langer in een gedeelde wereld met Rusland wensen te leven. En nog los van de discussie welke maatregel nu wenselijk of onwenselijk is, terecht of onterecht, denk ik dat we niet moeten onderschatten in hoeverre dit op zichzelf schadelijk kan zijn.