Afstand

Bijna alle media kopten over de historisch lage opkomst bij de gemeente­raadsverkiezingen dit jaar. De helft van alle kiezers heeft niet gestemd. Reden genoeg voor de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om een onderzoek aan te kondigen naar de motieven van burgers om hun stem niet uit te brengen. Maar, wat zegt het eigenlijk over de betrokkenheid van burgers bij de lokale democratie? En wordt het niet eens tijd dat de politiek na gaat denken over een nieuw aanbod aan inwoners om mee te doen? Om de opkomst op lange termijn te vergroten, zal burgerparticipatie een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Inwoners de mogelijkheid geven mee te doen, mee te denken en mee te beslissen, zou in de haarvaten van iedere gemeente moeten zitten. Hoe responsief, prestatiegericht en behoorlijk is het lokaal bestuur eigenlijk in Nederland? Deze vraag stelt Julien van Ostaaijen, universitair docent bestuurskunde aan Tilburg University, in zijn boek Lokale democratie doorgelicht. Hij stelt dat er geen sprake van is dat het lokaal bestuur ver onder de maat presteert. Hij houdt in zijn boek een pleidooi dat politici ook tussen de verkiezingen door meer bezig moeten zijn met burgerparticipatie. Gemeenten doen veel om de inwoners te betrekken, alleen in de opvolging en uitvoering laten ze weleens steken vallen. ‘Geef meer ruimte aan de inbreng van inwoners, zeker als je bedenkt dat maar weinig mensen stemmen uit lokale motieven.’ En alsof de historisch lage opkomst al niet ontluisterend genoeg is voor de toekomst van de lokale verkiezingen, stelt staatsrechtgeleerde Douwe Jan Elzinga dat het decentraal bestuur in Nederland een uitvoeringskantoor van het rijk is geworden. Wanneer die zijn autonomie verliest en alleen maar bezig is het beleid van Haagse vakdepartementen uit te voeren, dan kun je net zo goed de lokale verkiezingen afschaffen. Het chagrijn en verloop onder wethouders is volgens hem groot. ‘Of we leggen ons bij de bestaande situatie neer en accepteren dat lokale overheden het verlengstuk zijn van Den Haag. Of we ondernemen actie om het lokaal bestuur te revitaliseren. Met inbegrip van provincies en waterschappen.’ Bij het samenstellen van de inhoudsopgave stuitte ik op een onderzoek van COELO (2018). Wat blijkt? De voortdurende gemeentelijke herindelingen en fusies zorgen voor een grotere afstand tussen politiek en inwoners, wat weer resulteert in een lagere stembusgang. Dit zou beleidsmakers aanknopings­punten moeten bieden. Zorg ervoor dat herindelingen niet alleen vanuit economisch maar ook vanuit sociaal oogpunt kloppen. De meer fundamentele vraag die COELO stelt, is of herindelingen en de decentralisaties die daarvoor de drijvende kracht vormen, wel zo wenselijk zijn. Als het doel van decentralisaties meer lokaal maatwerk is maar het resultaat grotere gemeenten met minder democratische participatie, wat levert dit dan op?