Filosofie van de onvolmaaktheid
Op moment van dit schrijven is onbekend wat bij lezen wel al deels of grotendeels bekend zal zijn: de (voorlopige) uitkomst van de oorlog in Oekraïne. Aan de gedachte die bij het bekijken van beelden en lezen van verhalen voortdurend door mijn hoofd spookt, verandert dat niets. Wel eventueel, hoop ik, aan mijzelf, onszelf, toekomstige politiek.Want wat zijn we toch ontzettend naïef! Natuurlijk ben ik tegen oorlog. Wie is dat niet? Natuurlijk verafschuw ik “geweldenaars” die nietsontziend mensenlevens opofferen en politieke waanzinnen najagen. Natuurlijk... Ach ja. Woorden voor de wind. Want jij en ik zijn de ander niet. Gevaarlijke gekken en andere tegenslagen zullen er helaas altijd zijn. We kunnen dan ook niet anders dan ons daartegen wapenen. Letterlijk en figuurlijk: wapenen! Dit besef geldt niet alleen voor het terrein van de internationale politiek. Het geldt voor alles en iedereen, klein en groot, privé en publiek, gezondheid, veiligheid, economie, zorg, milieu. Altijd. Overal.
Chris van der Heijden is historicus en publicist. Daarnaast doceert hij aan de School voor Journalistiek in Utrecht.
De laatste eeuwen, en in versterkte mate de laatste decennia, hebben op alle gebied ongekende vooruitgang laten zien. Stel je een voorouder van 150 jaar geleden voor. Dat is slechts een handvol generaties terug. Auto’s kende hij of zij niet. Telefoon evenmin. Geen stromend water, geen elektriciteit, geen tv, geen internet, geen centrale verwarming, geen douche, geen ijskast, geen... Niets eigenlijk. Zijn of haar leven was grosso modo zoals het leven altijd is geweest. Historisch gezien pas een scheet geleden, veranderde dat, ingrijpend. Ons welhaast onvoorstelbare vermogen de omgeving naar eigen inzicht in te richten, heeft gemaakt dat we onwillekeurig doordrongen zijn van een gevoel van maakbaarheid, misschien zelfs wel van vervolmaakbaarheid: morgen zal beter zijn dan vandaag en overmorgen vermoedelijk nog beter. In laatste instantie is een dergelijk gevoel te herleiden tot de prachtige menselijke eigenschap die optimisme heet. Kunnen we zonder? Maar zoals alles kent ook optimisme grenzen en overdrijvingen. Een van die overdrijvingen zou je naïviteit kunnen noemen: vergeten dat het ene moment het andere niet is, de ene mens de andere niet, dat situaties veranderen, misdadigers bestaan, tegenslagen komen, dat vreugde, geluk, succes... ja, alles zijn keerzijde kent. Om die reden leggen religieuze culturen veelal de klemtoon op die keerzijde. Het leven een tranendal. Het tragisch levensgevoel. Zoiets. Dat willen wij niet (meer). Hoeft ook niet. Maar het tegenovergestelde is niet minder onjuist. Het leven is simpelweg geen sprookje. Nu niet. Nooit. Vandaar dat ik mijzelf altijd filosoof van de onvolmaaktheid heb gevoeld. Ik geloof slechts in gedeeltelijke maakbaarheid. Ik geloof zeker niet in vervolmaakbaarheid. Daarom ook ben ik ervan overtuigd dat elke overdosis (zelf)vertrouwen fnuikend is. Daartegen moet je je blijven wapenen. Om te beginnen in de politiek.
Deel dit artikel