Horizontalisering is onvermijdelijk
Hoe open ben je naar buiten toe?
Tekst Maurits van den Toorn
Beeld Merlin Daleman
Het Interdepartementaal Platform Integriteit Management Rijk heeft in 2017 een Leeratelier Integriteit opgezet om op een innoverende en lerende manier om te gaan met het begrip integriteit. Onderzocht is of het bestaande integriteitsbeleid nog wel aansloot op recente ontwikkelingen, zoals informatisering en horizontalisering. Met horizontalisering doelen we op de veranderende relatie tussen ambtenaar en burger, waarbij de overheid partijen van buiten meer invloed geeft op beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering. Emilie Schreuder, hoofd van de afdeling Ambtelijk Vakmanschap en Rechtspositie bij het ministerie van BZK, legt uit wat dit in de praktijk betekent.
Emilie Schreuder: ‘Een heroriëntatie en aanvulling op traditionele waarden is wenselijk’
‘De ambtenaar moet juist nu meer naar buiten treden’
‘Vroeger bedacht de ambtenaar iets zonder ‘naar buiten te kijken’, de werkelijkheid moest zich maar aanpassen,’ legt Schreuder uit. ‘Tegenwoordig is het de bedoeling dat de overheid luistert, naar de burgers toegaat. Wij moeten ons door de burger laten betrekken bij de maatschappelijke opgaven.’ Aan het leeratelier hebben integriteitsprofessionals van elf ministeries, De Nederlandsche Bank, de provincie Noord-Holland, de vier grote gemeenten, het Hoogheemraadschap van Rijnland, de politie, het UWV en een vertegenwoordiging van de zelfstandige bestuursorganen deelgenomen. Het gaat immers om thema’s die ook voor hun relevant zijn. Schreuder: ‘We hebben gesproken met ambtenaren in het primaire proces, de mensen die buiten werken, met de vraag waar ze op integriteitsterrein tegenaan lopen: welke informatie deel je met burgers? Hoe betrouwbaar zijn ze als gesprekspartner? Hoe open ben je naar buiten toe?’
De ondernemende ambtenaar die op deze nieuwe manier te werk gaat, krijgt te maken met een tegenstrijdigheid. De overheidsorganisatie heeft traditioneel een naar binnen gerichte cultuur, bij de rijksoverheid onder meer door de gerichtheid op de minister en de Kamer. ‘De ambtenaar wordt daardoor ‘naar binnen getrokken’, terwijl we nu juist meer naar buiten treden. Dat is een lastig dilemma, de ambtenaar moet naar buiten kunnen, willen en durven treden.’
‘Management en politiek moeten meegenomen worden in ons leerproces’
Vakmanschap
De conclusies en aanbevelingen van het leeratelier liggen er, de vraag is nu: hoe verder? Uit de gesprekken is gebleken dat het begrip integriteit eigenlijk een te smalle focus is als het gaat om horizontalisering. De dilemma’s die ambtenaren tegenkomen in hun werk ervaren ze lang niet altijd als integriteitsdilemma’s, ze zijn gewoon onderdeel van het werk en van hun professionaliteit.
De opbrengsten van het leeratelier worden daarom onderdeel van de ontwikkeling van het ambtelijk vakmanschap. Dat is wellicht gemakkelijker gezegd dan gedaan; één van de conclusies van het leeratelier is dat ambtenaren weliswaar verschillende rollen kunnen vervullen en daartussen moeten kunnen schakelen, maar dat het de vraag is hoe je als ambtenaar de sprong van theorie naar praktijk maakt. De aanbeveling is hier meer (wetenschappelijk) onderzoek naar te doen.
Voor een goede invulling van het ambtelijk vakmanschap is ook de cultuur van de organisatie van belang, waarbij cultuur staat voor het geheel aan ongeschreven regels, voegt Schreuder daaraan toe. ‘De cultuur waarbinnen de ambtenaar moet werken wordt immers gevoed door de organisatie en het management. Een heroriëntatie en aanvulling op traditionele waarden zoals loyaliteit, expertise, degelijkheid, betrouwbaarheid met nieuwe waarden zoals betrokkenheid naar buiten, is wenselijk.’
Verankeren
Belangrijk is dat management en politiek worden meegenomen in dit leerproces, waar externe deskundigen bij zullen worden betrokken. Het eindresultaat is een visie op ambtelijk vakmanschap en op de invulling van competentieprofielen. Omdat het gaat om het verankeren van dit gedachtegoed in de hele organisatie en in de werkprocessen, wordt dit binnen de bestaande organisatie uitgevoerd. ‘We gaan dit niet doen door middel van tijdelijke programma’s of een aparte groep, het gaat om structurele veranderingen die een integraal onderdeel van de organisatie vormen.’ Dat is des te belangrijker omdat de horizontalisering een onvermijdelijke ontwikkeling is waar je als ambtelijke organisatie in mee zult gaan. Schreuder: ‘Naar buiten komen moet! Burgers en bedrijven pikken het niet meer als je dat als ambtenaar niet doet’. ◼
Deel dit artikel