Huishoudens houden hoofd niet boven water
Breng de basis op orde
Tekst Pieter Verbeek Beeld Dirk Hol
Het aantal huishoudens dat door gemeenten wordt geholpen bij de inkomenscrisis is de afgelopen jaren verdubbeld naar bijna een miljoen. Maar de houdbaarheid van de huidige crisisaanpak is zowel financieel als in de uitvoering beperkt, stellen gemeenten. Om het tij te keren, eisen ze van het rijk een integraal plan om kwetsbare inwoners een meer menswaardig bestaan te geven.
‘We vergeten het allerbelangrijkst: bestaanszekerheid’
Van de wijziging van huur- en kinderopvangtoeslag en een aangepaste Participatiewet tot het minder aantrekkelijk maken van flexarbeid. Het kabinet zet al veel stappen in de goede richting. Toch zijn dit vooralsnog stappen binnen korte kabinetsperiodes en bestaande kaders, regelingen, budgetten en organisaties, en dat maakt de kans op een uitvoeringsdebacle groot, aldus gemeenten in een essay gericht aan het kabinet. Ze stellen dat er juist langetermijnoplossingen nodig zijn. Dat de problemen groot zijn, bleek onlangs ook weer uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Eén op de zes volwassenen in ons land heeft te maken met een stapeling van problemen. Zij hebben weinig financiële middelen en geen sociaal netwerk om problemen het hoofd te bieden. Ruim één op de tien ouders van minderjarige kinderen kampt met zulke stapeling van zorgen of problemen.
Middeninkomens Gemeenten kunnen en willen er zijn voor kwetsbare inwoners die tussen wal en schip belanden, stelt Peter Heijkoop, voorzitter van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie, en wethouder in Dordrecht. ‘We weten hoe we dat kunnen waarmaken, maar we hebben ruimte en middelen nodig. Maar we zien dat nu te grote groepen het krap hebben. Dat zijn niet alleen minima, maar ook veel middeninkomens. Dat is zorgelijk. Daarom moet het rijk de basis op orde brengen.’ Heijkoop citeert artikel 23 van de Grondwet: ‘De bestaanszekerheid van de bevolking en spreiding van de welvaart is een voorwerp van zorg voor de overheid’. Hij legt uit: ‘Banen waarmee je vroeger makkelijk een huis kon kopen en je gezin mee kon onderhouden, zijn nu niet meer genoeg. Denk aan postbezorgers of mensen in het openbaar vervoer. Mooie beroepen van voorheen, maar waar mensen nu mee in de knel komen.’ ‘Er is nu een grote groep mensen die niet per se in armoede verkeert, maar wel daar door de minste of geringste tegenslag in kan geraken. Zij moeten dus scherp aan de wind zeilen. Dat het meer voorkomt bij gezinnen, maakt het helemaal verdrietig, omdat kinderen door armoede minder gelijke kansen hebben en je afkomst bepalend kan zijn voor je toekomst.’
Sociaal domein Het huidige sociaal domein, met alle maatschappelijke ondersteuning, voldoet niet, stelt Heijkoop. ‘Er gaan vele miljarden euro’s in om, maar we vergeten het allerbelangrijkst, het fundament: bestaanszekerheid. Als je geen dak boven je hoofd hebt, of voldoende inkomen om rond te komen, dan helpen maatregelen of ondersteuning onvoldoende. Als mensen bijvoorbeeld behandeling vanuit de GGZ krijgen is het moeilijk resultaten boeken als ze tegelijkertijd met stress kampen over huisvesting of voldoende geld voor boodschappen.’ Heijkoop vindt dat kabinetten de afgelopen drie decennia te weinig aandacht hebben gehad voor bestaanszekerheid. Als voorbeeld wijst hij naar de woningmarkt. ‘Die zit nu in een diepe crisis door de keuzes die destijds zijn gemaakt om onvoldoende passende en betaalbare woningen te bouwen. Ook heeft het kabinet de laatste decennia te veel beleid van loonmatiging doorgevoerd, waardoor de winsten van bedrijven doorgroeiden, maar de lonen en koopkracht van veel mensen onvoldoende meestegen. Daardoor konden ze geen klappen opvangen, zoals inflatie.’ Ook zijn sinds Rutte I de bijstandsvoorzieningen elk jaar meer gekort, gaat Heijkoop verder. ‘Dat zou een prikkel zijn om mensen meer aan het werk te krijgen. Wat erbij vergeten werd, was dat door eerdere stelstelwijzigingen de huidige populatie mensen in de bijstand kampt met allerlei problemen, zowel psychisch en verstandelijk als fysiek. De arbeidsmarkt is voor velen niet haalbaar. Het is een vangnet geworden waarbij we ons vooral moeten richten op het laten meedoen van mensen en het bieden van kansen aan kinderen in deze gezinnen.’ Ook de arbeidsmarkt is volgens de wethouder van Dordrecht ‘extreem onzeker en onveilig’ geworden als toevlucht voor een veilige toekomst. ‘Met al die flexcontracten zijn mensen bang om hun baan kwijt te raken en als ze een baan hebben, is het inkomen vaak onzeker. De Commissie-Borstlap kwam 3,5 jaar geleden met een uitstekend rapport daarover. En ook al heeft het even geduurd, het is goed dat de minister nu met voorstellen komt.’
Complex stelsel Een andere belangrijke verklaring voor het grote aantal mensen in de knel, is de complexiteit van het sociale stelsel in ons land. ‘We hebben het zo onvoorstelbaar ingewikkeld en onvoorspelbaar gemaakt’, vindt Heijkoop. ‘Onze koopkrachtplaatjes gaan ervan uit dat alle mensen gebruikmaken van de regelingen en toeslagen waar ze recht op hebben, zoals fiscale regelingen, of de tien tot twintig gemeentelijke regelingen die er zijn. Veel mensen zijn echter niet in staat om mee te komen met ons ingewikkelde systeem. Bijvoorbeeld omdat ze slecht Nederlands lezen, digitaal verdwalen of brieven niet openen. Sommige kinderen groeien minder kansrijk op omdat hun ouders geen Nederlands spreken of ze in een slechte woning wonen.’ Heijkoop wordt er een beetje verdrietig van. ‘We lijken niet in staat om het tij te keren. Gelukkig staat dit thema wel steeds hoger op de politieke agenda, zeker met de huidige ministers van armoede en wonen. Maar als we op deze weg doorgaan, ontstaan er ongeregeldheden in wijken en steden.’ Het vraagt om fundamentele hervormingen, stelt Heijkoop. ‘We moeten de basis op orde krijgen voor het kwetsbare deel van ons land, de mensen die minder goed zijn opgeleid, die wonen in slechte buurten, de taal niet spreken of uit kwetsbare milieus komen. Daarom moeten het minimumloon en de bijstandsuitkering omhoog, zodat mensen er echt mee kunnen rondkomen. Dan hoeven ze niet langer afhankelijk te zijn van meevallers en geluk om niet verder in de problemen te komen.’ ◼
‘De arbeidsmarkt is extreem onzeker en onveilig geworden’
Deel dit artikel