‘Grote technologiebedrijven weten dat er meer geld te verdienen valt aan onze slechte eigenschappen,’ stelt Rens van der Vorst. ‘Dus zitten we opgescheept met technologie die onze waarden niet bepaald centraal heeft staan. Technologie die ons tegen elkaar opzet, onze aandacht kaapt, ons onvriendelijker maakt of ons voorziet van verkeerde informatie.’ Van der Vorst doceert techniekfilosofie op Fontys Hogeschool en is auteur van Digitale gremlins, een boek waarin hij mensen op een ludieke manier stimuleert om bewuster met technologie bezig te zijn. ‘We leven in een wereld waarin we technologie gewoon accepteren zoals het is, maar waarom? Kan het anders? Twitter bijvoorbeeld gedijt op negativiteit. Lees je iets wat je niet aanstaat, dan reageert je reptielenbrein meteen met een boze tweet. Twitter zou die tweet ook even voor je kunnen vasthouden: de digitale variant van tot tien tellen, en vervolgens vragen of je de tweet nog steeds wil versturen. Daarmee kun je de mens helpen een beter mens te worden.’

Burgergedreven Ook de overheid stort steeds meer systemen over de burgers uit: dragen die bij aan een beter leven? Van der Vorst: ‘Als ambtenaar zou je daarbij moeten stilstaan. Waarom lijkt de burger altijd aan de verkeerde kant van systemen te staan? Als de computer zegt dat ik iets verkeerd doe, moet ik bewijzen dat ik het goed gedaan heb. In een captcha moet ik bewijzen dat ik geen robot ben. Technologie zou de mens moeten dienen en niet andersom.’ ‘Als ik bij overheden een lezing geef, hoor ik aan het taalgebruik dat technologie leidend is. Woorden als datagedreven en digitale transformatie zijn niet zo onschuldig als ze lijken. Als overheid wil je toch niet datagedreven zijn? Je wilt burgergedreven zijn en daarbij gebruikmaken van data. Je wilt ook niet transformeren in een digitaal systeem, maar systemen gebruiken om je dienstverlening te verbeteren.’

Mensen faciliteren Het zou volgens Van der Vorst al veel schelen als technologie niet automatisch het antwoord was op elk probleem. ‘Ik zou willen dat mensen eerst goed nadenken over het probleem: wat wil ik oplossen? Dan komen ze er waarschijnlijk achter dat de beste oplossing niet altijd een technologische is of dat je technologie ook anders kunt inzetten. Een goed voorbeeld is het onderwijs waar veel geld in digitalisering is gestopt, maar wat is daarmee opgelost? Het onderwijs is niet goedkoper geworden, studenten zijn minder gelukkig en docenten zijn drukker dan ooit. Wat heeft die investering opgeleverd? We kunnen constateren dat onderwijs een mensenbedrijf is. En dat een goede docent en het contact tussen docent en student essentieel zijn. Misschien hadden we beter kunnen investeren in technologie die docenten maximaal faciliteert om hun werk te doen.’