Tekst Gert Riphagen
‘De fax verdwijnt uit de zorg,’ las ik onlangs in de krant. De Eerste Kamer heeft onlangs unaniem ingestemd met een wetsvoorstel van minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) dat digitale gegevensuitwisseling verplicht stelt in de zorg. De nieuwe wet schept weliswaar slechts een kader, omdat de precieze uitwerking nog volgt, maar er is geen weg terug: de fax is in de zorg eindelijk op weg naar de uitgang.
‘Ooit worden laptops en smartphones op de digitale vergeethoop gegooid’
En dat werd hoog tijd: het internet en het e-mailen bestaan toch alweer een tijdje, zou je denken. Maar anno 2023 maken zorgverleners nog veelvuldig gebruik van faxmachines. Er worden nog miljoenen faxen verstuurd, maar straks dus niet meer. Volgens minister Kuipers is faxen minder veilig dan mailen en worden er onnodig fouten gemaakt als in de zorg verschillende communicatiemethoden door elkaar heen worden gebruikt. De zorg is de tweede maatschappelijke grootverbruiker waar de fax het loodje legt. De rechtspraak ging haar na veel soebatten al voor. Ruim anderhalf jaar geleden werd aangekondigd dat rechtbanken en gerechtshoven nu echt afscheid gingen nemen van de fax voor het uitwisselen van informatie. Met ingang van februari 2022 zou een beveiligd e-mailsysteem voor het versturen van vertrouwelijke documenten z’n intrede doen. ‘Het einde van een tijdperk, maar weinigen zullen er een traan om laten,’ constateerde de juridische website Mr. destijds nogal droogjes. Het afscheid van de fax was overigens niet geheel vrijwillig: KPN stopte met de ISDN-lijnen die voor faxen worden gebruikt.
Ratelend geluid Naast de post was de fax decennia de enige route voor officiële communicatie tussen gerechtelijke instanties en de partijen in een proces. De juridische instanties ontvingen jaarlijks zo’n 360.000 faxen en verstuurden er zo’n 42.000. Rechtbanken hadden een groot aantal faxnummers voor verschillende soorten zaken. De fax heeft mij ongeveer mijn hele werkzame leven begeleid. Zo’n halve eeuw geleden had ik nog te maken met de telex. Die was met z’n karakteristieke ratelende geluid nog volop in bedrijf toen ik in 1976 bij het Algemeen Nederlands Persbureau mijn eerste stappen op de arbeidsmarkt zette. Alle oorlogen in de wereld, alle epidemieën, alle revoluties, ze kwamen toen via de telex tot ons. Maar de telex werd al snel verdrongen door de – gelukkig geluidloze – fax. Vanaf dat moment kwamen persberichten, uitspraken van rechtbanken, samenvattingen van rapporten en wat dies meer zij per fax binnen. Dat gebeurde met een snelheid van – geloof het of niet – enkele pagina’s per minuut.
Kopieertelegraaf Het woord telefax of fax is een afkorting van telefacsimile, een telefonische verzending van een tekst, een kopie of een foto. Fax is de naam van het communicatiemiddel, maar ook van het daarvoor gebruikte apparaat en het bericht dat ermee ontvangen wordt. Een fax kan een document lezen en via de telefoonlijn verzenden, en omgekeerd. De fax gaat terug op een uitvinding van de Schotse uurwerkmaker Alexander Bain. Op 27 mei 1843 krijgt hij octrooi op de “kopieertelegraaf” maar hij wist geen werkend apparaat te fabriceren. Dat lukte de Brit Frederick Bakewell wel. Hij liet zijn kopieertelegraaf op de wereldtentoonstelling van 1851 in Londen zien, waar het de aandacht van veel publiek trok. Het zou vervolgens nog wel tot 1861 duren voordat de eerste telefaxmachine in gebruik werd genomen. Rond 1900 vond de Duitse natuurkundige Arthur Korn de “Bildtelegraph” uit, de eerste functionele fotografische faxmachine. Deze zou op grote schaal in Europa worden gebruikt. Dit gebeurde vooral nadat in 1908 te Londen een juwelendief op de vlucht kon worden aangehouden omdat zijn foto door de politie van Parijs naar Londen was verstuurd via de Bildtelegraph. Waarom was de fax zo populair? Om te beginnen kon de telefax gebruikmaken van de ontwikkeling van de modem als communicatietechniek; er was geen afzonderlijk netwerk (stroomkabels) voor nodig. Een enorm voordeel was verder dat de fax afbeeldingen kon versturen, terwijl een telex alleen cijfers en letters in Latijns alfabet kon versturen. Daardoor begon de telefax vanaf de jaren 1980-1990 geleidelijk de telex en zelfs de post te verdringen. Een getekende fax is een rechtsgeldig document. De rechtbanken accepteerden heel lang nog geen documenten via e-mail.
Kerkhof Aan het eind van de twintigste eeuw begon het verval van de fax. Dat kwam door de opkomst van de computer en het internet: faxen werd vervangen door mailen, het faxapparaat door de computer. De fax kan na een bloeiperiode van enkele decennia nu definitief bijgezet worden op het kerkhof van door de tijd ingehaalde communicatieapparatuur. Dat kerkhof is drukbezet, want de technologische ontwikkelingen gaan snel en lijken vrijwel eindeloos. Op Twitter stuitte ik onlangs op een vragenlijst waarin werd gevraagd naar zaken die je nooit had gedaan. Genoemd werden onder meer: naar een walkman luisteren, een draaischijf bij de telefoon gebruiken, een papieren encyclopedie bezitten, een ansichtkaart versturen, een film huren bij een bibliotheek, een fax versturen of ontvangen en zo nog enkele zaken, twintig in totaal. Elke ontkenning leverde een punt op. Voor mij voelden die twintig voorbeelden van nog niet zo lang geleden heel vertrouwd en ik scoorde daarom slechts twee punten. De twintigers en dertigers van nu scoren veel hoger: voor hen zijn het vast museumervaringen. Wat staat ons nog te wachten? Het lijkt moeilijk voor te stellen, maar er komt wellicht een dag dat de computer hetzelfde lot ondergaat als de fax. Dat losse apparaten als laptops en smartphones op de digitale vergeethoop kunnen worden gegooid omdat er nieuwere communicatiemiddelen zijn. Wie weet, communiceren we dan wellicht via minuscule geïmplanteerde apparaten in ons lichaam. Velen communiceren momenteel al via hun pols. Dat gaat nu nog met behulp van een zichtbare smartwatch. Maar hoelang nog? ◼
Deel dit artikel