Wereld van vastgoed moet meer vloeibaar worden
Samen de hele olifant zien
Tekst Paul Iske Beeld Shutterstock
Diversiteit is essentieel in de aanpak van complexe vraagstukken. We moeten over de muurtjes van onze disciplines samenwerken, want alleen wanneer partijen met elkaar in interactie komen, zien we de mogelijkheden voor nieuwe vormen van waardecreatie. De afgelopen jaren hebben we aan onszelf laten zien dat het mogelijk is om verandering te bewerkstelligen zonder het slachtoffer te worden van barrières die we voor onszelf hebben gecreëerd en die resulteren in georganiseerde domheid. De strijd tegen de georganiseerde domheid kan alleen gewonnen worden door georganiseerde slimheid die ontstaat door ideeën, informatie en inzichten van diverse partijen te combineren.
‘Georganiseerde domheid kan alleen worden bestreden door georganiseerde slimheid’
We staan voor enorme uitdagingen in het realiseren van voldoende kwantiteit en kwaliteit van woningen. Het tekort aan woningen is nijpend en dat betekent dat bestaand vastgoed optimaal benut moet worden, maar ook dat er bijgebouwd moet worden, met alle bijbehorende vraagstukken op het gebied van ruimte en milieu. Bij kwaliteit spelen vooral zaken een rol die gerelateerd zijn aan de energiecrisis en de gezondheidscrisis, dus moeten woningen de vereiste prestaties leveren op allerlei gebieden, zoals energie, grondstoffen en binnenmilieu. En dit allemaal in een context van een perfect storm: een huizentekort, de oorlog in Oekraïne, COVID-19-perikelen, supply chain-problemen, de stikstofcrisis, vluchtelingencrises, de klimaatcrisis, economische instabiliteit, enzovoort. Oude mechanismen om oplossingen te vinden zijn te traag in tijden van crisis of werken überhaupt niet. Daarom moeten we in “metastructuren” kennis uit diverse disciplines bundelen en multidisciplinair oplossingen ontwikkelen en toepassen.
Emergentie
Hoe dat werkt, maakt een verhaal uit India goed duidelijk: het verhaal van de geblinddoekte mensen en de olifant. Geblinddoekte mensen kunnen vanaf de plaats waar ze staan een olifant betasten. Ze moeten beschrijven wat ze voelen. Er komen uiteraard heel verschillende antwoorden, variërend van een muur (de flank), een touw (de staart), een slang (slurf), een speer (slagtand) tot een boom (poten). Geen van de mensen geeft een representatief beeld van de olifant. Pas als ze hun waarnemingen combineren, ontstaat het beeld van de olifant. In de wetenschap noemen we dat emergentie, oftewel tevoorschijn komen. Het emergente verschijnsel kenmerkt zich doordat het andere eigenschappen heeft dan de componenten waaruit het is opgebouwd. Deze eigenschappen zijn dus niet voorspelbaar vanuit de eigenschappen van de afzonderlijke delen. Om fundamenteel nieuwe oplossingen te ontwikkelen moeten denkers en ervaringsdeskundigen uit een brede verzameling disciplines met elkaar in dialoog gaan. Diversiteit is essentieel in de aanpak van complexe vraagstukken en we moeten over de muurtjes van onze disciplines samenwerken. Zo maakt de combinatie van ideeën, kennis en netwerken nieuwe mogelijkheden zichtbaar. Mogelijkheden die in geen van de samenstellende omgevingen bestonden en die we ook nooit zouden zien wanneer we de verschillende partijen niet met elkaar in verbinding brachten. Deze aanpak noem ik: combinatorische innovatie. Je ziet de mogelijkheden voor nieuwe vormen van waardecreatie pas wanneer de partijen met elkaar in interactie komen. Hierbij speelt serendipiteit een belangrijke rol, waarbij serendipiteit staat voor de kunst om toevallig iets van waarde te vinden waar je niet direct naar op zoek was.
‘Serendipiteit is de kunst om toevallig iets van waarde te vinden’
Georganiseerde domheid
En het kan ook: in bijna alle aspecten van ons leven hebben we in de afgelopen jaren van de pandemie de impact van innovatie ervaren en vanwege de urgentie hebben deze veranderingen zich in een ongekend tempo voltrokken. Als je naar het innovatieproces kijkt, zou je kunnen concluderen dat de tijd om de stap van proof of concept naar proof of business te maken enorm is geslonken. Gewoonlijk vormt deze last mile de grootste barrière om ideeën in waarde om te zetten. Maar nu hebben we aan onszelf laten zien dat het wel degelijk mogelijk is om verandering te bewerkstelligen zonder het slachtoffer te worden van barrières die we voor onszelf hebben gecreëerd en die resulteren in georganiseerde domheid. Daarvan kennen we twee varianten: of we krijgen iets wat niemand wil of we krijgen niet wat iedereen wil. De strijd tegen de georganiseerde domheid kan alleen gewonnen worden door georganiseerde slimheid die ontstaat door ideeën, informatie en inzichten van diverse partijen te combineren. Dat moeten we toch voor elkaar kunnen krijgen? Diversiteit is essentieel in de aanpak van complexe vraagstukken, zoals het ontwikkelen en uitvoeren van de veelzijdige bouwagenda. In een dergelijke omgeving profiteer je immers van de verschillen en laat je iedereen in zijn of haar waarde. Maar daarvoor moeten professionals en organisaties hun alliantievaardigheden nog wel verbeteren. Vaak zie je dat ieder in zijn of haar eigen bubbel leeft en daarin bezig is de zaken zo goed mogelijk te regelen.
‘Loop niet vast in ravijn van procedures, wetten en regels’
Data science
Als voorzitter van de Stichting Personalised Healthcare Catalyst (www.phc-catalyst.nl), zie ik hoe enorm belangrijk het is om verschillende disciplines te combineren. Zonder data science komen veel biomedische wetenschappelijke ontdekkingen niet tot hun recht. Dan blijven partijen comfortabel in een eigen bubbel hun eigen gelijk halen, maar laten we kansen liggen. We zien het vooral misgaan in de eerdergenoemde last mile: er worden genoeg innovaties gestart, experimenten gedaan en prototypes gemaakt, maar het implementeren wil maar niet lukken of duurt veel te lang. In die last mile moet er structureel en op grote(re) schaal veranderd worden. Dan moeten mensen, organisaties, processen, wet- en regelgeving, geldstromen, enzovoort, veranderen en dan loop je naast de harde zaken ook aan tegen de hardnekkige zaken. De gezondheidszorg is, net als de bouwwereld, zwaar gereguleerd en dikwijls lopen innovaties vast in een woud van regelgeving en andere systemische barrières. De toezichthouders worden daarbij vaak gezien als partijen die het vernieuwingsproces frustreren, maar dat is natuurlijk niet de bedoeling. Het Zorginstituut Nederland, de Nederlandse Zorgautoriteit en andere systeempartijen hebben daarom het initiatief genomen voor de ZorgZandBak (www.zorgzandbak.nl), een plek waar innovatoren zich kunnen melden met hun vastlopende of vastgelopen projecten en dan wordt gekeken waar de schoen wringt en of door een andere of tijdelijke toepassing van de regels de weg weer vrijgemaakt kan worden. Lukt het wel om samen de olifanten te zien en in beweging te krijgen, dan lossen we niet alleen onze huidige problemen op, maar ontstaan ook mogelijkheden om de kennis en aanpak elders in te zetten, precies zoals we ook gedaan hebben op het gebied van watermanagement. Na de watersnoodramp van 1953 hebben partijen de handen ineengeslagen en is kennis ontwikkeld waarmee we niet alleen onszelf in veiligheid hebben gebracht, maar ook een exportproduct hebben gecreëerd die over de hele wereld wordt gewaardeerd, zoals bijvoorbeeld in Louisiana na de orkaan Katrina.
Faalintelligentie
De missie van het Instituut voor Briljante Mislukkingen (www.briljantemislukkingen.nl), waar ik de rol van CFO (Chief Failure Officer) mag vervullen, is om ondernemende mensen en partijen te ondersteunen door een omgeving te helpen creëren waarin men accepteert dat het belangrijk is om dingen te doen zonder dat men zeker weet of deze zullen slagen en waarin gesproken kan worden over de mislukkingen en daarvan geleerd kan worden. Daarbij speelt “faalintelligentie” een belangrijke rol, wat inhoudt dat onderliggende redenen voor mislukken, de faalpatronen, worden herkend en daarmee de hele leercyclus van leren voor, leren tijdens en leren na, kan worden doorlopen. Wanneer de lessen worden getrokken en toegepast, zien we dat we naast faalkosten ook faalopbrengsten kunnen krijgen.
Een voorbeeld van zo’n faalpatroon (archetype) is de lege plek aan tafel. Dit verwijst naar situaties waarin partijen iets proberen te realiseren zonder degenen te betrekken die daar mee te maken krijgen. Nieuwe producten, wetten, systemen en andere veranderingen waar stakeholders mee worden geconfronteerd, zonder dat zij daarin gekend zijn, betekent doorgaans een enorme hindernis voor de acceptatie. Een ander archetype is de canyon. Denk hierbij aan rivieren die al miljoenen jaren naar de zee of oceaan stromen en daarbij een geul uitslijten die steeds dieper wordt, totdat op den duur een canyon ontstaat. De rivier bereikt nog steeds de zee, maar je ziet niet meer of er door verandering in het landschap wellicht niet een andere, kortere route naar het open water mogelijk is. In organisaties doen die canyons zich onder meer voor als procedures, wetten en regels, best practices, richtlijnen en protocollen, maar die zijn allemaal gebaseerd op inzichten vanuit het verleden. De bestaande kennis kan nu nog steeds volstaan, maar juist in tijden van crisis en transitie is dat nog maar zeer de vraag. In de bouwwereld zien we heel veel canyons. Partijen die willen vernieuwen worden daar steeds mee geconfronteerd. Er is een manier om niet vast te lopen in de canyons van bestaande structuren, werkwijzen en regels. Stel je open en flexibel op en kijk wat geleerd en gedaan kan worden samen met andere partijen, vanuit verschillende perspectieven. Vraag je af of huidige manieren van denken en werken de enige mogelijke zijn en of die geschikt zijn voor de huidige uitdagingen in de bouwopgave. In een wereld van vastgoed is misschien niet alles vast, maar moet meer vloeibaar worden en kunnen we beter denken in termen van flexgoed. Anders is niet altijd beter, maar beter is wel altijd anders. ◼
Paul Iske
Paul Iske is hoogleraar Open Innovation & Business Venturing aan de School of Business and Economics van Maastricht University. Hij houdt zich vooral bezig met diensten- en sociale innovatie. Iske is oprichter en Chief Failure Officer van het Instituut voor Briljante Mislukkingen.
Deel dit artikel