Op naar liberalisme 3.0

Ten eerste: een crisis vraagt om meer solidariteit. Zouden we van bedrijven niet meer onderlinge solidariteit moeten verlangen? Dat klinkt op zichzelf mooi, maar sommige critici waarschuwen voor de schaduwkanten van “solidariteitsuitbreiding”. Zo betoogt bestuurskundige Margo Trappenburg in een artikel op de website van Sociale Vraagstukken dat zogenoemde coronasolidariteit ons niet gaat redden. Veel zaken die voorheen gewoon waren, zijn we gaan doen uit solidariteit, stelt ze. Wij gingen uit eten – toen dat nog kon – “voor de horeca”, en het leek er even op dat we naast de horeca, ook de winkels, de cultuursector en de topsport overeind wilden houden. Maar de rek is daar al gauw uit, waarschuwt Trappenburg. Wat voor de burgers geldt, gaat ook op voor bedrijven, lijkt mij. De goedbedoelde handreikingen zijn op een gegeven moment op. Het alternatief is om “passieve solidariteit” te regelen via afdwingbare regels. Als ik Trappenburgs algemene analyse vertaal naar het bedrijfsleven, zou het gaan om extra belastingen en steunpakketten. Dit is de meest gebruikelijke beleidsrichting, aldus Trappenburg, en ik denk dat dit ook doorklinkt in de oproep om mee te betalen. Maar wat ik interessant vind aan haar analyse, is dat Trappenburg ervoor pleit om niet blindelings die geijkte weg te kiezen en meer oog te hebben voor meer hybride en innovatieve oplossingen. Ik kan me voorstellen dat zo’n beleidsaanpak, juist als het gaat om het bedrijfsleven, meer kan opleveren dan herverdeling. Londen heeft sinds het begin van de epidemie juist veel geïnvesteerd in nieuwe kennisbanken en onlineplatforms die bedrijven moeten helpen om een nieuwe richting te kiezen. Er zijn dus meer manieren om ondernemers te helpen met ondernemen dan door ze direct geld te geven. Ik zou graag een proactievere opstelling van de overheid op dit gebied willen zien.

Lijkenpikkerij Een tweede verklaring van de oproep dat “winnaars” moeten meebetalen is een stuk somberder en wellicht cynischer. Ik vermoed dat achter dit argument een zeker moralisme schuilgaat, namelijk dat de winst tijdens de crisis wordt gezien als de winst dankzij de crisis, als een soort lijkenpikkerij. Is het immoreel om winst te maken tijdens een pandemie? Hoewel ik de woede en de verontwaardiging van de ondernemers begrijp die zelf zware klappen moeten opvangen als zij de stijgende winstcijfers van anderen zien, denk ik dat dit soort sentimenten geen goede basis zijn voor beleid. Bovendien leidt een directe koppeling met de crisis vaak af van de bredere vragen die uiteindelijk relevanter zijn. Neem als voorbeeld de winst van bedrijven als Bol.com of Thuisbezorgd. Moet hun winst aan de kaak gesteld worden? Ik zie geen zinvolle discussie ontstaan als we zulke vragen niet zien in een bredere context die los van corona staat. De winst van Bol.com bijvoorbeeld, had al gevolgen voor de kleine boekhandels en detailhandel al lang vóór corona. Is de winst voor corona eerlijk, en nu ineens niet meer? Daarnaast verbergt de moreel geladen taal van “winnaars” en “verliezers” de grote onderlinge verschillen die in die groepen bestaan, en biedt daarom geen geijkte maat om mee te meten. Bedrijven als KLM of Booking.com draaien ook verliezen, maar het is écht overdreven om te zeggen dat ze in hetzelfde schuitje zitten als de kleine horecaondernemers en andere zelfstandigen. Ook daarom zouden we moeten kijken naar de sociale context.