Strootman was de afgelopen 4 jaar lid van het College van Rijksadviseurs, dat bestaat uit een architect, een stedenbouwkundige en een landschapsarchitect, en de regering gevraagd en ongevraagd adviseert over ruimtelijke kwaliteit. Eind vorig jaar kwamen de rijksadviseurs met een pleidooi voor het benoemen van een minister van Ruimte. ‘We staan voor grote complexe opgaven, zoals klimaatadaptatie, energietransitie, duurzaamheid, een circulaire economie, woningbouw en verduurzaming van de landbouw,’ constateert Strootman. ‘Om dat op te lossen, hebben we op rijksniveau een integrale, ruimtelijke visie nodig voor de lange termijn, zeg 20 tot 30 jaar. Het huidige beleid is te gefragmenteerd. Ministeries werken vooral sectoraal en bovendien is er veel gedecentraliseerd naar de provincies en de gemeenten.’

Voor veel opgaven leek rijksverant­woordelijkheid niet nodig. Strootman: ‘De tijd heeft ons daarin ongelijk gegeven. Doordat centrale regie ontbreekt, maar ook door het ontbreken van een integrale langetermijnvisie en politieke wil, struikelen we van crisis naar crisis. Denk aan de problemen rond stikstof, klimaat, PFAS, woningbouw, enzovoort. Je kunt dat niet allemaal op regionaal niveau regelen, dus zou het rijk de regie moeten nemen. Gefragmenteerd beleid levert minder kwaliteit op en kost de samenleving elk jaar miljarden euro’s. Integraal beleid maken is ingewikkelder, maar leidt tot betere kwaliteit en is uiteindelijk goedkoper.’

‘Het rijk moet zowel rentmeester als koopman zijn,’ aldus Strootman, ‘dus met het oog op het algemeen belang kijken naar wat op de lange termijn de beste oplossing voor ons land is, en er tegelijkertijd op letten dat met ons belastinggeld het maximale maatschappelijke rendement wordt behaald. Daar is het rijk nu niet toe in staat. Daarom is in het nieuwe kabinet een minister van Ruimte nodig. Dat is niet de enige verandering die nodig is, maar wel een belangrijke stap.’

Afstemming ‘Zo’n minister moet vooral verbinden’, zegt de voormalig rijksadviseur. ‘We hebben nu op nationaal niveau geen integrale, ruimtelijke visie voor de lange termijn, geen helder beeld van waar we heen willen gaan. Mede door de ministeriële verantwoordelijk­heid, werken ministeries sterk sectoraal, ze houden zich met hun eigen beleids­terrein bezig en de ambtenaren zijn op de eerste plaats loyaal aan “hun” minister. Dat bemoeilijkt integraal werken. Daardoor komt het regelmatig voor dat ministeries langs elkaar heen werken of elkaar zelfs tegenwerken. Zo geeft bijvoorbeeld het ene ministerie een subsidie op het plaatsen van zonnepanelen in weilanden om het opwekken van groene stroom te stimuleren, terwijl het andere juist streeft naar verduurzaming van de landbouw en die landbouwgronden daarvoor hard nodig heeft. Dat gaat niet samen, zonnepanelen in weilanden zijn slecht voor het landschap, de bodem en de biodiversiteit en voor kringlooplandbouw heb je eerder meer grond nodig dan minder.’ Een ander voorbeeld: voor de verstedelijkings­opgave stelt het rijk in de praktijk vooral geld beschikbaar voor infrastructuurinvesteringen. Strootman: ‘En dan vooral voor investeringen in haar eigen snelweg- en spoornetwerken. Het rijk helpt niet bij complexe (binnen)stedelijke gebieds­ontwikkelingen, terwijl deze op de lange termijn bekeken vaak meer maat­schappelijke waarde genereren. Zo subsidieert het ene ministerie het bouwen van woningen in de wei, met grotere woonwerkafstanden, meer reistijd, meer sociale segregatie en meer energiegebruik, terwijl het andere ministerie met de NOVI juist nabijheid en bouwen binnen de grenzen van bestaand stedelijk gebied stimuleert. Er is dus dringend afstemming nodig. Een nieuw te benoemen minister van Ruimte kan daarin een cruciale rol spelen.’