In Pandemic Economics legt Van Bergeijk uit dat we ons voor moeten bereiden op een volgende pandemie en ons daarbij niet (alleen) kunnen verlaten op de medische wetenschap en kortetermijnmaatregelen als lockdowns of de afschaling van reguliere zorg. Vanzelfsprekend spelen zij een belangrijke rol, zegt hij, maar dat geldt ook voor de economie. Een “huwelijk” tussen de medische en economische wetenschap is in zijn ogen noodzakelijk om een nieuwe crisis het hoofd te bieden. ‘We moeten ons voorbereiden, voorbereiden en voorbereiden. Alleen zo kunnen we overleven.’ Om te overleven is een discussie tussen medici en economen nodig, maar die vindt volgens Van Bergeijk onvoldoende plaats. ‘Dat komt onder andere doordat iedereen bezig is met brandjes blussen. Maar als we alle “shit” achter de rug hebben, moet er echt worden nagedacht over de toekomst.’

Aids De cartoon op de cover van zijn boek illustreert het zogenoemde ruïneerprobleem. Van Bergeijk: ‘Die term verwijst naar een crisis die je de eerste keer misschien de baas kunt zijn, maar niet wanneer hij terug blijft komen. Een pandemie kun je de eerste keer goed opvangen maar een tweede keer is je economische uitgangspositie veel slechter en de derde keer zit je echt in de problemen. Vandaar de term ruïneerprobleem.’ Het bijzondere van deze tijd is dat zich drie ruïneerproblemen tegelijk voordoen. ‘De pandemie, het milieu en de economie. In zo’n situatie draait het dus om meer dan medische zorg alleen: het gaat om overleven. De kans dat zich binnen 10 jaar een nieuwe infectieziekte aandient is 40 procent. Iedere kwarteeuw worden we geconfronteerd met een pandemie. We weten alleen niet wanneer. Aids uit de begin jaren 80 is daar een goed voorbeeld van. De meer dan 40 jaar durende hiv-pandemie maakt, ondanks betere toegang tot gezondheidszorg en voorlichting, nog steeds wereldwijd slachtoffers, met name in Oost-Afrika. De sterftecijfers zijn daar veel hoger dan bij corona. Toch is aids nog niet met succes ingedamd. Laten we de maatschappij daarom voorbereiden op herhaling.’

Draaiboeken Van Bergeijk heeft respect voor minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Wouter Koolmees. ‘Hij heeft op korte termijn een regeling op poten gezet voor de gehele bevolking. Hij heeft zijn taken naar behoren uitgevoerd. Maar dan verwacht ik wel van de ministers van Economische Zaken (EZ) en Financiën dat ze nadenken over de economische structuur op de langere termijn en dat ze op zoek gaan naar de economische mogelijkheden en kansen. Bij EZ hebben ze vooral gekeken naar hoe we van “op slot” weer naar “open” kunnen gaan en niet naar wat er ondertussen kan blijven doorgaan. Je merkt dat daar geen rekening mee is gehouden. Dat komt ook doordat er geen brug is tussen de medische en economische wereld. Alleen de medische sector heeft geoefend met pandemieën, met allerlei draaiboeken. In deze draaiboeken is geen rekening gehouden met de vraag: wat betekent het economisch? Daar is niet op geoefend.’

Bankencrisis Eind 2008 is met de bankencrisis ook veel geld rondgepompt. Van Bergeijk: ‘Dat was een grote crisis, er is toen goed gekeken naar de oorzaken en in samen­werking met banken en ministeries zijn er oplossingen gevonden. Deze corona­crisis is volkomen anders. Dit is geen herhaling van de kredietcrisis, die werkte over de hele economische breedte. Bij de huidige crisis zijn we simpelweg gestopt met bepaalde dingen als reizen en horeca. Beleidsmakers dachten: we hebben veel geld ter beschikking gesteld tijdens de kredietcrisis. Dat werkte toen, dus laten we dat nu weer doen. Tijdens deze pandemie is sec gekozen voor financiële ondersteuning. Beter was het geweest om ook te kijken naar inzet en tegenprestatie door het bedrijfsleven. Daar ben ik enorm geschokt over. Eigenlijk is het niks anders dan het subsidiëren van arbeid zodat mensen niet ontslagen worden. Je kunt zien dat de overheid over the top is gegaan omdat het aantal faillissementen in Nederland bijna naar nul is gegaan. Dat is niet normaal. In een markt­economie horen bedrijven failliet te gaan. Let wel, ik wil niet mopperen. Ik stel dit alleen maar feitelijk vast.’ Van Bergeijk: ‘Als je kijkt naar het debat tussen economen, dan zijn er twee meningen. De ene groep zegt dat de lockdown ervoor heeft gezorgd dat we minder geld kwijt zijn dan wanneer we de pandemie onbelemmerd hadden laten razen. En de andere groep is heel erg bezig met kosten en alternatieven, hoe het beter had gekund. Dat heeft voor nu weinig zin. Als je met je schip in de storm zit, dan ga je ook geen koper zitten poetsen.’ Uit onlangs gepubliceerde cijfers blijkt dat de overheid heel weinig heeft gedaan aan het stimuleren van de effectieve vraag. ‘Tja,’ zegt Van Bergeijk: ‘Als je mensen geld geeft en ze kunnen het niet uitgeven, dan lijkt het me logisch dat het wordt besteed aan aandelen en huizen.’