Woningbouw en duurzaamheid sluiten elkaar niet uit
Drang en dwang zijn onmisbaar
Tekst Dave Schut Beeld Shutterstock
Kunnen we sneller bouwen en tegelijkertijd de klimaatdoelstellingen halen? Lastig, maar niet onmogelijk, zegt Marlon Boeve, hoogleraar omgevingsrecht in gebiedsontwikkeling aan de TU Delft. Maar dan dient het rijk wel de regie te nemen. Anders loopt Nederland het risico dat gemeenten op lokaal niveau de teugels laten vieren.
‘Het is van belang dat duurzaamheidseisen streng genoeg zijn’
De spagaat waarin Nederland zich bevindt, wordt meteen duidelijk wanneer circulair bouwen ter sprake komt. ‘Circulair bouwen staat hoog op de agenda,’ aldus Boeve. ‘We hebben belangrijke doelstellingen, bijvoorbeeld dat we in 2030 50 procent minder primaire grondstoffen moeten gebruiken. Toch is er onlangs een rapport verschenen van het Planbureau voor de Leefomgeving waaruit blijkt dat we dit bij lange na niet gaan halen.’ De vraag is hoe we dit tij nog kunnen keren. ‘Wanneer gemeenten de gronden in eigendom hebben,’ zegt Boeve, ‘kunnen zij sturen. Hebben zij die positie niet, dan is er het instrument van de zogenoemde milieuprestatie-grenswaarde, de MPG, die aan woningen wordt gesteld. Bij een aanvraag om een bouwvergunning voor woningen – of grote kantoren – moet worden berekend en aangetoond dat aan deze grenswaarde wordt voldaan. Maar we hebben de MPG nog niet zo lang, en deze eis is nu nog vrij gemakkelijk te halen.’
Chw Ook voor dit probleem bestaat weer een mogelijke oplossing, zegt Boeve, en die schuilt in de Crisis- en herstelwet (Chw). ‘De Chw is in 2010 in werking getreden, toen zaten we ook in een crisis. De woningbouw kwam destijds niet van de grond, dus werd er geëxperimenteerd met versnellingsinstrumenten. In de loop der jaren is de Chw gebruikt om alvast vooruit te lopen op de Omgevingswet. Hierdoor kunnen we al een beetje zien hoe de ideeën van de Omgevingswet in de praktijk zullen uitpakken.’ Zo kan onder de Chw op lokaal niveau de MPG worden aangescherpt. ‘De Omgevingswet zou dit meer permanent maken. Dan zou je dus in alle gemeenten de mogelijkheid tot een aanscherping van de MPG kunnen krijgen.’
Tegengestelde beweging Klinkt goed, voor het milieu althans. Want komt de woningbouwopgave dan niet in gevaar? ‘Boeve: We lijken inderdaad een tegengestelde beweging te zien. Een van de ideeën rondom de woningbouwopgave is bijvoorbeeld om in te zetten op fabrieksmatig bouwen, industrieel. Daarbij past dan weer niet dat je op lokaal niveau verschillende aangescherpte normen hebt.’ Ze komt tot de kern. ‘Kijk, ik kan me heel goed voorstellen dat je zegt: we willen snel bouwen en we willen duurzaam bouwen, en dat kan met hergebruikte materialen; en als er verschillende eisen op lokaal niveau gelden, dan hapert dat. Toch is het echt van belang dat die duurzaamheidseisen streng genoeg zijn.’
Marlon Boeve
Te duur Volgens Boeve dient het rijk de regie te nemen. ‘Minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening heeft ook wel stappen aangekondigd. De MPG wordt nu onderzocht en die zal ergens in 2025 worden vernieuwd. Ook gaat biobased bouwen een grotere rol spelen.’ Oftewel bouwen met ecologisch verantwoord materiaal. Maar als het rijk te lang wacht, loopt Nederland het risico dat gemeenten op lokaal niveau de teugels laten vieren, vreest Boeve. ‘Amsterdam heeft bijvoorbeeld al gezegd: wij gaan die strengere duurzaamheidseisen voorlopig niet meer stellen, want het is te duur, we houden ons gewoon aan de landelijke norm. Het is dus echt een belangrijke opgave voor het rijk om door te zetten. Om ervoor te zorgen dat op landelijk niveau de normen worden aangescherpt. We moeten nu niet het momentum missen. Het is logisch dat we een enorme versnelling van de woningbouw krijgen, maar duurzaamheid moet daarin wel worden meegenomen. Dat is ook de conclusie van het Planbureau voor de Leefomgeving: dat er meer dwang en drang moet komen.’
Omgevingswet Dat roept de vraag op of de Omgevingswet dan niet bij voorbaat al verouderd is, want die leek toch te zijn bedacht met decentralisatie als motivatie? Boeve: ‘De start van het traject naar de Omgevingswet stamt uit 2011, en er werd natuurlijk al eerder over nagedacht. We zaten toen inderdaad in een andere situatie. De woningbouwopgave is veel groter en urgenter geworden, er hangt veel meer mee samen. De energietransitie en de oorlog in Oekraïne brengen bijvoorbeeld extra dimensies met zich mee. Maar de Omgevingswet biedt genoeg instrumenten voor sturing, en die worden in de consultatieversie van de woningbouwopgave ook benoemd. Ze moeten alleen wel worden gebruikt.’ Kortom, hoezeer milieu en woningbouw ook tegengestelde bewegingen lijken, ze moeten met elkaar in overeenstemming worden gebracht, en volgens Boeve zijn er heus mogelijkheden. ‘Je moet naar het hele plaatje kijken. Ik had het net al over materialen, maar je kunt ook analyseren hoe de huizen worden gebouwd. Alleen als we het duurzaam doen, kunnen we de doelen bereiken die niet alleen Nederland maar ook de Europese Unie heeft gesteld.’ De locatie van woningbouw, dus waar de huizen komen, zou eveneens een essentiële rol moeten spelen, zegt ze. ‘Het is dus niet alleen maar: bouwen, bouwen, bouwen. We hebben nu eenmaal bodemdaling op sommige plekken, er zijn nu eenmaal overstromingsrisico’s. Het is van groot belang om al die verschillende opgaven integraal mee te nemen.’ Een laatste kritische noot van Boeve betreft de juridische kant van de woningbouwopgave. ‘Er is nu het voorstel dat je straks bij de rechter voor bepaalde woningbouwprojecten niet meer in beroep en hoger beroep mag, maar dat je meteen in beroep gaat bij de Afdeling bestuursrechtspraak. Ook is het voornemen dat de bestuursrechter dan binnen zes maanden uitspraak moet doen. En ja, dat zou op zich een versnelling kunnen opleveren. Maar ook daar kun je natuurlijk vraagtekens bij plaatsen. Want mis je dan niet de zeefwerking van de rechtbanken? Als alles straks meteen bij de hoogste bestuursrechter terechtkomt, is daar überhaupt capaciteit voor? Ook daar moet je kritisch naar kijken.’ ◼
‘Woningbouw en milieu moeten met elkaar in overeenstemming zijn’
Deel dit artikel