Hachelijk Bij literaire boeken is het sowieso oppassen met het vangen van de tijdgeest. Het gaat immers om het aanpassen van het intellectuele eigendom van een ander en die kan zich in dit specifieke geval ook niet meer verdedigen. Dat is toch wat anders. Bekend is dat Dahl zijn boeken zelf in de loop van de tijd ook aanpaste. Prima, zijn goed recht, denk je dan: het is jouw geesteskind. Maar het wordt toch anders wanneer meelezers niet alleen op de stoel van de auteur gaan zitten maar ook achter diens laptop. Daar past naar mijn gevoel zeer grote terughoudendheid bij. Breng in zo’n geval een versie met voetnoten uit, met een verklarende inleiding of nawoord. Hoewel, dat kan ook hachelijk zijn.  Als notadokter bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en als persvoorlichter en eindredacteur bij de ministeries van (toen nog) Justitie, en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heb ik de afgelopen decennia heel wat meegelezen bij interne nota’s en beleidsnota’s van ministeries. Dat ging met name over de toegankelijkheid van deze nota’s: helder en informatief taalgebruik, overzichtelijke opbouw, niet te lange teksten, vermijden van vaktaal en verklaren van afkortingen, etcetera.

Wisselend succes Ik was in zekere zin een sensitivity reader, maar daarbij ging het mij niet zozeer om het vermijden van gevoeligheden maar om het begrijpelijk maken van teksten voor een uiteenlopende groep lezers: het Eerste en Tweede Kamerlid, de beleids­medewerker bij een gemeente of een zorgverzekeraar, de huisarts in Appingedam en de van hulpmiddelen afhankelijke gehandicapte, inmiddels sensitief omgedoopt tot iemand met een beperking. Met als adagium: sinds de komst van het internet eind vorige eeuw is informatie vrijwel meteen en voor iedereen beschikbaar. Dat vereist toegankelijker geschreven overheids­teksten, zo houd ik deelnemers aan schrijftrainingen altijd voor. Daar is niks mis mee, maar houd er wel rekening mee en handel ernaar. Toegegeven, die inspanningen leverden wisselend succes op. Ambtelijke taal, al dan niet door de politiek ingegeven, laat zich in de praktijk maar moeilijk verhelderen. Termen als stip aan de horizon, proactief handelen, maximale inspanning, een stevige beleidsimpuls geven, doorpakken, ombuigen, doorontwikkeling, ze doen het nog goed. Deze vaagtaal probeert de gevoeligheid en/of de onmacht te verhullen. Vaagtaal vergroot de afstand tussen de Haagse beleidswereld en de wereld, zeg maar, voorbij Voorburg en Rijswijk. Maar de lezer is niet gek, zo is mijn ervaring. En anders is er wel de rechter. In het befaamde Urgenda-vonnis deed de rechter bijvoorbeeld weinig meer dan de overheid aan de eigen klimaatbeloften houden.

Gek Misschien is het een idee voor de overheid om sensitivity readers los te laten op de beleidsnota’s. Niet om gevoeligheden te adresseren en weg te masseren. Of om politieke verantwoordelijkheid af te wentelen. Maar om de begrijpelijkheid van de nota’s te testen en suggesties te krijgen voor beter taalgebruik. Beleid is immers bedoeld voor mensen, geef die mensen dan ook een actieve rol bij het begrijpelijk maken van beleidsteksten. Zo gek is die gedachte niet. Bij ingrijpende wetgeving vindt vanuit departementen immers geregeld een zogenoemde internetconsultatie plaats voordat een wet bij het parlement wordt ingediend. Daarin staat nu vooral de inhoud van het voorgenomen beleid centraal. Het is wellicht een kleine moeite ook hierin, of langs een andere weg, de leesbaarheid van de voorgenomen wetgeving te laten beoordelen. Zodat die wetgeving ook begrijpelijk(er) wordt. In de fictieve wereld van de kinderboeken van Roald Dahl speelt dat geen rol. Daarin staan de fantasie en het onbegrijpe­lijke juist centraal. De Grote Vriendelijke Reus mag zich verlekkeren aan snoskommers en fropskottels terwijl de minder vriendelijke reuzen op mensbaksels jagen. Laat dat vooral zo blijven!