Op naar de 900.000 woningen

Op het moment van onze afspraak bevindt Marja Appelman, directeur Woningbouw bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks­relaties, zich in het hart van de actie. Ze is net weggereden uit Weert, waar minister De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening een woondeal heeft afgesloten met de provincie Limburg en de gemeenten. Intussen is ze onderweg naar Den Bosch, waar de Brabantse woondeal wordt onder­tekend. ‘Met de woondeals maken we concrete afspraken over door wie, waar en voor welke doelgroepen we de komende jaren gaan bouwen,’ zegt Appelman.

Orde herstellen De woningbouwopgave is al jaren een prangend probleem. In 2022 bedroeg het tekort zo’n 400.000 woningen. Het kabinet heeft daarom als doel gesteld om 900.000 woningen te bouwen tot en met 2030. Om dat te bewerkstelligen, trekt de rijksoverheid de regie op de woningmarkt weer naar zich toe, na jaren waarin het aan de markt was overgelaten. ‘We hebben het losgelaten als overheden,’ vindt Appelman. ‘Er is jarenlang te weinig en te duur gebouwd. Daar is het probleem ontstaan.’ Het kabinet heeft 11 miljard euro beschikbaar gesteld om de orde op de woningmarkt te herstellen. Appelman legt graag uit waarom er zoveel geld nodig is: ‘Het wordt steeds ingewik­kelder en duurder om woningen te bouwen. Voordat de eerste paal de grond in gaat, moeten bijvoorbeeld stikstofproblemen worden opgelost, fabrieken verplaatst of een geluidswal neergezet. Dat kost allemaal veel geld. Daarnaast is het belangrijk om met infrastructuur nieuwe woonwijken bereikbaar te maken.’ Daar gaat met ongeveer 7 miljard euro het grootste gedeelte van het budget naartoe. De woondeals laten zien wat de rol van de overheid is in het bouwdossier. ‘Het is onze taak om te zorgen dat wat er gebouwd wordt, ook aansluit bij de nationale behoefte,’ licht Appelman toe. ‘Uiteindelijk zijn het marktpartijen die bouwen, maar de gemeenten leggen, in overleg met de provincie en rijksoverheid, de bestemmingsplannen vast. Met alle provincies worden nu woondeals afgesloten. Die bevatten dus concrete bouwplannen en bovendien afspraken over wat we doen als er problemen ontstaan, bijvoorbeeld door stikstof of extra kosten.’

Ingewikkelde opgave Nog voordat de inkt van de bouwplannen droog was, ontstonden al zorgen over de haalbaarheid. Stikstof, een gebrek aan geschikte bouwlocaties, de hoge rente en een tekort aan personeel zorgen ervoor dat de plannen direct vertraging oplopen. In 2022 werden uiteindelijk 74.000 nieuwe woningen gebouwd. Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) becijferde dat de prognose voor dit jaar en volgend jaar rond de 70.000 nieuwe woningen ligt; niet genoeg om het jaarlijkse doel van 100.000 te halen. ‘Ik ben de eerste om toe te geven dat het ontzettend ingewikkeld is,’ zegt Appelman. ‘Maar let wel: dat aantal van 900.000 woningen is geen politieke belofte, het is simpelweg wat noodzakelijk is. Daar komt bij dat migratie het afgelopen jaar bijna is verdubbeld ten opzichte van een jaar eerder. De portemonnee van mensen is door de hoge inflatie ook niet gegroeid, dus ik vrees dat de opgave alleen maar groter wordt.’ De ambities en cijfers naar beneden bijstellen is echter uitgesloten, vervolgt Appelman. ‘De ambitie is de optelsom van alles wat noodzakelijk is. Je kunt niet zeggen: het lukt niet, dus geven we het maar op. We blijven hard werken en zoeken naar wegen waarop het wel kan. Het is te vroeg om te zeggen of we die 900.000 gaan halen, maar de noodzaak neemt in ieder geval toe.’

Regie en tijdwinst Naast financiering en het afsluiten van woondeals wil de overheid bouwprocedures versnellen, vertelt Appelman. ‘Uit onderzoek blijkt dat het wel tot 10 jaar kan duren om van het idee voor een woning te komen tot het punt dat de bewoner de sleutel in het slot steekt. Daar is veel tijdwinst te behalen, onder meer door procedures parallel te organiseren in plaats van achter elkaar. Waar nu bijvoorbeeld vaak eerst planvorming plaatsvindt en daarna pas een participatietraject van start gaat, kan dit elkaar veel sneller opvolgen. Zijn de eerste plannen gereed, ga dan gelijk om tafel met bewoners. Dan voorkom je dat je vergevorderde plannen weer moet wijzigen.’ In het ideale plaatje kan de doorlooptijd van plan tot bouw worden teruggebracht tot 2 jaar, schat Appelman. Op vijf plekken in Nederland wordt daar de komende tijd mee geëxperimenteerd. ‘Het is een utopie dat het op al die plekken zal lukken om het precies in 2 jaar te doen. Maar waar lukt het wel en waarom juist daar? Zo leren we en kunnen we op basis van de resultaten waar nodig processen of wetgeving veranderen.’