De beelden van woedende boeren die actievoerden tegen het kabinetsplan om de stikstofuitstoot aan te pakken, gingen de wereld over. Het was ook wel schrikken natuurlijk, nu er voor het eerst in decennia een kabinet zit dat de oren niet leek te laten hangen naar de lobby van LTO en andere agrarische organisaties. Ondanks de honderden communicatiedeskundigen en -strategen die bij de overheid werken kunnen we constateren dat de communicatiestrategie van het kabinet tamelijk rampzalig was. Er is immers nog geen plan, alleen de aankondiging dat er een plan komt – die klus mogen de provincies gaan klaren – en een kaart met de benodigde en gewenste percentages stikstofvermindering. Rutte bood daarover maar weer eens zijn excuses aan, het wordt zo langzamerhand een gewoonte. De boeren waren er met hun framing ondertussen veel beter in geslaagd de publieke opinie te bespelen. Om de boel te sussen mocht of moest Johan Remkes gesprekken met de boerenorganisaties voeren. Hij constateerde dat er sprake was van een vertrouwensbreuk. Iedereen die het nieuws een beetje volgt, wist dat al lang. Maar als iemand met het statuur van Remkes dat officieel constateert is het natuurlijk echt waar. En ondertussen ging de boerenterreur door, inclusief bermen in brand steken en asbest en ander afval op snelwegen storten. Dat enkele automobilisten zich daarop te barsten hadden gereden was niet zo erg, vond een van de boerenaanvoerders. Het zijn behoorlijke inbreuken op de rechtsorde, die volgens de premier ‘onacceptabel’ zijn, maar vooralsnog was Twitter het zwaarste wapen dat het kabinet inzette. Ondertussen liet het CDA zich door de boeren overtuigen. Wopke Hoekstra verklaarde als partijleider van het CDA dat de stikstofdoelstellingen niet langer heilig waren maar als minister schaarde hij zich nog steeds achter het regeerakkoord. Het versterkt het beeld van een krachteloze overheid die hoopt dat de bui wel overdrijft, terwijl er echt wel iets essentieels aan de hand is, namelijk de vraag wie het eigenlijk voor het zeggen heeft in het land.

Het leek erop dat we dit nog niet eerder hadden gehad: een ministerie dat liever een dwangsom betaalt dan toe te geven aan de verplichting om documenten openbaar te maken. In dit geval het ministerie van VWS, dat stijf en strak blijft weigeren meer whatsapp- en mailberichten over de mondkapjesdeal met Van Lienden c.s. aan de Volkskrant te geven. Je zou haast gaan denken dat er meer aan de hand was met die deal, maar dat de Haagse basisregel – de bewindspersoon mag niet in moeilijkheden komen – prevaleert, ook al moet daar een dwangsom voor worden betaald. Het ministerie hanteerde eerder al een eigenzinnige strategie ten aanzien van de Wet openbaarheid van bestuur (inmiddels de Wet open overheid) en kreeg daarvoor al een tik op de vingers van de rechter. Erg open is die overheid nog steeds niet, want later bleek dat ook Financiën liever betaalt dan de gevraagde informatie te geven. Hoezo nieuwe bestuurscultuur? Het zal ongewild ironie zijn, maar precies op het moment dat dit aan het licht kwam, liep er een wervingscampagne van de overheid om informatieprofessionals te vinden, met teksten als: een transparante overheid vraagt om mensen die niet alleen de juiste technische en digitale kennis hebben, maar ook het maatschappelijke belang inzien van goede informatievoorziening. Hoezo transparant? Het geld kan in ieder geval goed worden besteed, aan meer onderzoeksjournalistiek bijvoorbeeld.

Het Internationaal Energieagentschap riep in juli “code rood” uit voor Europa wat betreft de levering van aardgas. Overal in Europa bereidden landen zich op dat moment al voor op de naderende winter met veel minder gas. Ze deden dat door energiebedrijven te nationaliseren (Frankrijk) of garantstellingen te doen en een alarmfase van het gasnoodplan af te kondigen (Duitsland). Desondanks vond het IEA dat er snel veel meer moest worden gedaan. Trouwens, heel Europa? Nee, een klein landje aan de Noordzee hield koppig vol en wilde het zo lang mogelijk aan de markt overlaten om bijvoorbeeld de gasopslag in Bergermeer te vullen. Minister Jetten voor Klimaat kon Gazprom logischerwijs niet dwingen het “Russische” deel van die opslag te vullen, maar vond het desondanks niet zijn taak om ervoor te zorgen dat andere partijen dat dan wel gingen doen. Daar sprak geen groot gevoel van urgentie uit. Er komt dan wel extra LNG (liquid natural gas, red) – als het komt, en bovendien is dat lang niet voldoende – maar deskundigen noemden de Nederlandse houding desondanks naïef en waarschuwden al langer dat er meer moet worden gedaan om een koude winter te voorkomen. De Mijnraad waarschuwde in juni zelfs al dat er voorbereidingen moeten worden getroffen om snel weer meer gas uit Groningen te halen zodat de gasbergingen tegen de winter gevuld zijn. Uiteindelijk lijken de criticasters ongelijk te krijgen. Medio augustus was de gasberging bij Norg al voor 80 procent gevuld en had het kabinet geld uitgetrokken voor aankoop van meer gas om tot 100 procent te komen. Bergermeer wordt voor 90 procent gevuld.