Parlementaire enquêtes

Op dit moment staan er drie parlementaire enquêtes op stapel. Dat is meer dan ooit, tegelijkertijd althans. Sinds de invoering van het fenomeen, bij de Grondwetswijziging van 1848 en dus sinds het ontstaan van de moderne democratie, is er in Nederland in totaal twintig keer, de huidige drie niet meegeteld, een parlementaire enquête gehouden. Het waren er acht in de negentiende eeuw, de eerste in 1852, de laatste in 1887. Daarna volgde bijna een volledige eeuw dat er geen enquêtes werden gehouden, op een na: dat is de oorlogsenquête uit 1947-1956, naar het functioneren van het Londens kabinet. Maar afgezien van deze uitzonderlijke enquête duurde het maar liefst tot 1983 dat er opnieuw een parlementaire enquête werd gehouden. Dat is die naar de ondergang van het Rijn-Schelde-Verolme scheepsbouwbedrijf, in 1982. Vanaf dat moment ging het hard: IRT, Bijlmer, Bouwfraude, Srebrenica, Paspoort, Woningcorporaties. Gemiddeld een enquête in de 3 jaar. Opvallend aan de ontwikkeling van het fenomeen parlementaire enquête is dat de oorspronkelijke bedoeling een volstrekt andere is dan de huidige. Oorspronkelijk was een enquête bedoeld om inlichtingen in te winnen over een te nemen beslissing. Zo ging het bijvoorbeeld met de enquête naar de Toestand van de Zeemacht uit 1861-1862. Op basis hiervan beslisten Kamer en Kabinet dat Nederland zijn aloude maritieme pretenties beter kon laten varen. Het ontbrak aan middelen om de concurrentie aan te gaan. Eenzelfde problematiek, maar dan uitsluitend met betrekking tot de scheepsbouw, lag ten grondslag aan genoemde RSV-enquête. Maar het verschil is enorm: in de negentiende eeuw ging het om lopende of toekomstige zaken waarop beleid uitgezet moest worden en waartoe het de Kamer naar eigen inzicht aan kennis ontbrak. In de twintigste eeuw om voorbije zaken die nader bekeken en beoordeeld moesten worden. In beide gevallen stond waarheidsvinding centraal maar het doel verschilde.