Paniekvoetbal Niet zo effectief dus, maar Nederland heeft niet als enige paniekvoetbal gespeeld. In Duitsland zijn bijvoorbeeld vergelijkbare maatregelen genomen, met dezelfde effecten. ‘Een van de weinige effectieve maatregelen zien we in Hongarije, daar is de prijs van de eerste paar honderd kuub gas gemaximeerd; de daaropvolgende kuubs zijn veel duurder gemaakt, zodat vooral wie een groot huis geeft en veel stookt het in de portemonnee merkt. Dat is een maatregel waar de lage inkomens dus meer van profiteren.’ Het probleem is nijpend omdat lage inkomens procentueel twee keer zoveel van hun inkomen uitgeven aan gas als hogere inkomens, zo’n 5 procent versus 2,5 procent. Als de prijzen verdubbelen, wat een reële verwachting is, slaat het effect daarvan dus twee keer zo hard neer bij de lage inkomens. Blom: ‘Het is dan ook geen kwestie van energiebeleid, maar van armoedebeleid. Het probleem ligt bij de lage inkomens, waarbij het een politieke keuze is hoe groot je die groep maakt. Economisch gezien moet je compensatiemaatregelen nemen voor in elk geval de onderste helft van de inkomens en daarbij goed kijken om welke bedragen het gaat. De maandelijkse voorschotbedragen die mensen betalen zijn nu gemiddeld 170 euro. Een verdubbeling tot 350 euro volgend jaar is gezien de prijsontwikkelingen niet irreëel; op jaarbasis heb je het dan over 2.000 euro. Als je die toename volledig wilt compenseren voor vier miljoen huishoudens – de helft van het totaal – dan kost dat 8 miljard euro.’

Niet verzilverbaar Voor het uitvoeren van die compensatie staan verschillende middelen ter beschikking. ‘Heffingskortingen hebben als nadeel dat die bij een laag inkomen niet verzilverbaar zijn. Je kunt het daarom beter doen via een verhoging van de huur- of zorgtoeslag, als eenmalig bedrag of maandelijks. Het maandbedrag zou zelfs mee moeten bewegen met de energieprijzen. Maar dat vraagt wel veel van de overheidsorganisatie. Nog een maatregel die helpt is het verlagen van de huren van slecht geïsoleerde woningen. Dat prikkelt bovendien huiseigenaren om er wat aan te doen.’ Voor het verhogen van de lonen, zoals minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onlangs bepleitte, ziet Blom maar beperkt ruimte vanwege het gevaar van een loon-/prijsspiraal doordat de hogere loonkosten worden doorberekend in de kosten van producten en diensten. ‘Wat wel kan, is een loonsverhoging niet in procenten maar in centen, een vast bedrag voor iedereen. Voordeel daarvan is dat dit meer effect heeft voor lagere inkomens.’ De hoge prijzen en de compensatiemaatregelen zijn een probleem dat we zelf moeten financieren. ‘Dat kan maar op een manier, ten koste van de hogere inkomens, enerzijds doordat zij wel zonder compensatie de hogere energieprijzen betalen en anderzijds doordat ze meebetalen aan de steun voor de lage inkomens. De kosten van de steunmaatregelen tijdens de coronapandemie hebben we gefinancierd door de staatsschuld op te laten lopen. Dat kon toen niet anders omdat er een risico was op een brede economische ineenstorting, maar nu is er geen economisch argument voor om de rekening door te schuiven en aan onze kinderen over te laten.’