Ladders tegen wolken

Als het gaat om impact kun je innovaties verdelen in het optimaliseren (evolutionair: doing the same things better), het vernieuwen (verbreden/vervangen: doing good, by doing new things) en disruptief innoveren of systeemvernieuwing (revolutionair, gericht op doorbraken: doing new things together with others). Duurzaam ondernemer en thought leader Marga Hoek lichtte dat een paar jaar geleden uitgebreid toe in haar boek Zakendoen in de Nieuwe Economie. Niet voor niets toen gekozen tot het managementboek van het jaar!

Cotton gin In dat boek wordt op basis van de theorie van Scott D. Anthony, innovatiedeskundige en auteur van The Little Black Book of Innovation, een viertal kenmerkende innovatietijdperken beschreven. Beginnend uiteraard bij het eerste innovatietijdperk (zo’n beetje tot WOI), gekenmerkt door de solitaire uitvindingen. Met als bekende voorbeelden de cotton gin (een machine die katoenvezels- en -zaden scheidt, red.) door Eli Whitney (1795), de gloeilamp door Thomas Edison (1895) en Henry Fords assemblagelijn (1913). Juist door de perfectionering van die assemblagelijn werd innovatie in de loop van de jaren steeds meer geïncorporeerd in ondernemingen. Zo ontstond (met een looptijd tot ongeveer de jaren 60) het tweede innovatietijdperk van innovatie-exploiteurs en -creators. Hun laboratoria brachten klinkende innovaties voort, zoals nylon (Wallace Carothers, 1935), het U2-spionagevliegtuig Lockheed (Clarence Johnson, 1957) en pampers (Vic Mills, 1961). Maar omdat bedrijven log en bureaucratisch werden, brokkelde dat innovatieve Fingerspitzengefühl zo rond de jaren 50/60 wat af: het derde innovatietijdperk werd gekenmerkt door de afsplitsing van innovators van grote bedrijven. Met een sterke focus op een technische doorbraak. Daarbij geholpen door verstrekkers van venture capital die de opkomst van Microsoft (Bill Gates, 1975), Apple (Steve Jobs, 1976), Cisco Systems, Amazon, Facebook en Google financierden. De adembenemende snelheid en de bijbehorende tools en condities daarachter leidden sinds de jaren 80/90 het vierde innovatietijdperk in. Waarin innovatie geïntegreerd werd in het businessmodel en van elk individu kon komen, toegankelijker dan ooit. En in ijltempo kon worden opgeschaald. Denk maar aan de platformeconomie met organisaties als Uber, Airbnb, Facebook, Booking.com en Thuisbezorgd.

Systeeminnovatie Interessant is de vraag of deze indeling ons gaat helpen bij het organiseren van ingewikkelde systeeminnovaties, die we onmogelijk langer kunnen negeren. Denk bijvoorbeeld maar aan taaie transities in energie, klimaat, zorg of mobiliteit. Waarbij twee ervaringen cruciaal zijn: meer dan 90 procent van de innovaties komt tot stand tussen organisaties én technologie is slechts in een kwart van de gevallen de echte driver. Helemaal als we kijken in welk tempo we in staat zijn om nu (onder druk van de coronacrisis) zaken als thuiswerken in werkelijk een vloek en een zucht gefikst te krijgen. Wat naast een stevige urgentie vraagt om professioneel georganiseerd netwerkleiderschap. Waarbij een coalition of the willing wordt gevormd uit de 4 O’s: Overheden, Ondernemers, Onderwijs- en kennisinstellingen en Omgeving) en het dominante belang van sociale innovaties ook echt wordt geïmplementeerd. Want zo’n systeem­innovatie kenmerkt zich doordat niet één organisatie de lead heeft: niet het instituut of koninkrijk maar het ecosysteem vervult de centrale rol. Vanuit een community met actieve participatie van zowel publieke als private partijen. Waarin geen partij de baas speelt. Er sprake is van een sluitende collectieve valuecase en van zodanige saamhorigheid dat iedere participant ook wordt verleid om vanuit zijn of haar intrinsieke motivatie de verantwoordelijkheid te laten zien. In de geest van think big, start small, act now.