Nieuwe technologie heeft een grote invloed op het lokaal bestuur. Enerzijds biedt die kansen voor een meer inclusieve democratie en voor betere controle op mobiliteit en veiligheid. Anderzijds is er behoefte aan ethische en juridische regels om misbruik door autoriteiten te voorkomen. Eind 2019 verscheen het Strategisch Actieplan voor Artificiële Intelligentie, waarin de overheid het voornemen kenbaar maakt om het gebruik van AI in Nederland te versnellen. Volgens het rapport heeft Nederland daarvoor een uitstekende uitgangspositie, omdat het hoogwaardige connectiviteit, een sterke basis voor publiek-private samenwerking en een hoog niveau van onderzoek heeft.

Vragen en ongemak Kort daarna publiceerde de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vijf principes voor de digitale samenleving, die moeten dienen als gemeenschappelijk kader voor alle gemeenten (zie kader). Rob van den Hoven van Genderen is blij met het rapport van VNG, omdat sterke regie nodig is voor digitalisering die veel vragen en zelfs ongemak oproept.

Het werk van gemeenten leent zich bij uitstek voor digitale en geautomatiseerde uitvoering, zegt hij. ‘Het aanvragen van documenten, het verlengen van rijbewijzen of paspoorten of de digitale identificatie van burgers kan door een min of meer intelligent geautomatiseerd systeem worden overgenomen.’ Maar hij waarschuwt voor te veel optimisme. ‘Als het om AI gaat, lopen overheden, ook gemeenten, ontzettend achter. Het Strategisch Actieplan voor Artificiële Intelligentie – dat de plannen van het kabinet op dit gebied beschrijft – geeft weliswaar aan dat allerlei projecten op basis van AI moeten gaan draaien, maar er gebeurt nog helemaal niets.’ Als voorbeeld noemt hij de rechterlijke macht. ‘Daar verloopt een groot deel van de communicatie nog per fax, een techniek uit de jaren 30 van de vorige eeuw. De hele overheid is in dat opzicht archaïsch. Voordat AI een rol gaat spelen, op de juiste manier, zijn we heel wat jaren verder.’

Een obstakel bij de toepassing van AI is volgens Van den Hoven van Genderen dat iedere gemeente een eigen aanpak heeft. ‘Wanneer er geen harmonisatie is in de toepassing en het gebruik van AI en datasets, krijg je bij vergelijkbare situaties in gemeente A een andere uitkomst dan in gemeente B,’ legt hij uit. ‘Het kan niet zo zijn dat je, bijvoorbeeld op het gebied van uitkeringen of subsidies voor kinderopvang, in verschillende gemeenten verschillende uitkomsten hebt. Verschillen in beleid per gemeente creëren onrust en verzet.’

Met het toepassen van AI, dat draait op vaak ingewikkelde systemen, is het raadzaam samen te werken aan een helder beleid, omdat dat begrip en acceptatie door de bevolking vergroot, zegt Van den Hoven van Genderen. Een tweede obstakel voor de invoering van AI bij gemeenten is het onbegrip en gebrek aan opleiding onder personeel. ‘Dat zorgt voor onrust over de toepassingen en mogelijkheden van AI,’ legt Van den Hoven van Genderen uit. ‘Goede voorlichting over de voordelen – efficiëntie, snelheid en minder fouten – is daarom essentieel.’