Of het nu gaat om mobiliteit, klimaatverandering of de stikstofproblematiek: digitalisering raakt alle grote maatschappelijke vraagstukken van deze tijd. Digitalisering moet echter geen doel op zichzelf worden, maar ondersteuning bieden bij de grote transities waar we als samenleving voor staan, zegt Marcel van Bijnen, provinciesecretaris in Noord-Brabant. ‘Met zaken als data en artificiële intelligentie krijg je meer inzicht in wat de maatschappelijke opgaven zijn en hoe deze zich tot elkaar verhouden,’ legt hij uit. ‘En de digitale transformatie kan vervolgens helpen om sneller en beter aan de slag te gaan met die maatschappelijke opgaven,’ aldus Jan van Ginkel, loco-provinciesecretaris in Zuid-Holland.

Digitale bewustwording De eerste stap om de IDA te doen slagen vindt plaats tussen de oren bij de mensen, die zich bewust moeten worden van de kansen en risico’s die digitalisering met zich meebrengt. Onverwacht heeft de coronacrisis dat proces in een stroomversnelling gebracht. ‘Digitaal werken begint aan alle kanten echt goed te landen,’ ziet Van Bijnen. ‘Het belang van digitalisering is ineens een stuk dichterbij gekomen. Dat is positief en leidt ertoe dat we bewust digitaal leren besturen en organiseren.’

Daar komt bij dat werknemers ook simpelweg nieuwe vaardigheden moeten opdoen. ‘Digitalisering in goede banen leiden is gewoon mensenwerk,’ zegt Van Ginkel. ‘Daarom geldt voor mij, voor mijn collega’s en voor onze partners dat we moeten werken aan onze eigen digitale vaardigheden. Snappen wij wat er maatschappelijk gaande is omtrent de digitale transformatie? En hoe kunnen wij ons als provincie verhouden tot die ontwikkelingen?’

Ethiek Door recente incidenten met algoritmes en digitale systemen – zoals het anti-fraudesysteem SyRI of het algoritme bij de Belastingdienst dat mensen (mede) selecteerde op basis van afkomst – bleek andermaal dat data ook morele vraagstukken oproepen. Een andere doelstelling van de IDA is daarom om een ethisch handelingskader te ontwikkelen voor provincies, en spelregels op te stellen voor de publieke digitale ruimte. ‘Gelukkig neemt het besef enorm toe dat digitalisering ook morele vraagstukken oproept,’ zegt Van Ginkel. ‘De rijksoverheid is er veel mee bezig, alsook de Europese Commissie. Elke zichzelf respecterende organisatie heeft inmiddels wel een morele of ethische code aangaande digitalisering.’

Het zijn positieve ontwikkelingen, maar Van Ginkel meent dat die niet voldoende zijn. ‘Als je er kritisch naar kijkt, zit dit soort zaken nog wel vaak op een abstract niveau. Men noemt termen als inclusiviteit of transparantie; dat zijn natuurlijk waarden waar je niet tegen kunt zijn. Om die abstracte terminologie te operationaliseren hebben we nog wel een flinke weg af te leggen. Het allerbelangrijkst is daarbij dat we nadenken over welke vragen we elkaar moeten stellen. Ethiek komt uiteindelijk altijd tot stand via dialoog.’