Wendbare wetsuitvoering als een service

Het werk van de overheid is kennis- en informatie-intensief. Vaak is er sprake van een hoge mate van “transformatieve complexiteit”, waarbij de context snel wijzigt en waarbij vaak meerdere partijen betrokken zijn, zowel binnen de overheid zelf als daarbuiten. Complexiteit, en met name die van wet- en regelgeving, wordt vaak gezien als belangrijke oorzaak waarom overheidsdiensten moeite hebben met de uitvoering van het beleid. En het wordt er niet gemakkelijker op wanneer het beleid ook nog eens voortdurend wijzigt. De roep om vereenvoudiging is dan ook sterk. Maar die vereenvoudiging is maar beperkt mogelijk. Zoals Einstein al zei: ‘Men moet de zaken zo simpel mogelijk maken, maar niet simpeler dan dat.’ Wanneer zaken te ingewikkeld zijn, loop je vast. Aan de andere kant loop je bij oververeenvoudiging het risico dat beleid, wetten en regels geen recht doen aan alle aspecten van de maatschappij, met alle diversiteit en verbindingen. We zullen dus een minimum aan complexiteit moeten accepteren en de dynamiek van het bestaan vereist dat we wetten en regels ook moeten actualiseren. In zo’n wereld moet je soms navigeren in plaats van controleren.

Ontzorging Het omgaan met veranderingen in een complexe omgeving vereist een grote mate van wendbaarheid. Als voorbeeld zouden we kunnen kijken naar de Belastingdienst, een overheidsdienst die steeds meer gedigitaliseerd wordt en die regelmatig wordt geconfronteerd met significante wetswijzigingen die zo snel mogelijk in de diensten en alle communicatie naar alle betrokkenen verwerkt moeten worden. Vaak kosten dit soort aanpassingen veel tijd en geld, omdat er geen goed kennismodel onder de geïmplementeerde systemen ligt. Wat ik hiermee bedoel? Wanneer een situatie verandert, zoals een aanpassing van een wet of procedure, dan moet men in klassieke systemen vaak in de code duiken om te zien waar en hoe de regels zijn geprogrammeerd. En worden er vervolgens aanpassingen gedaan, dan moet vaak verder worden gezocht op welke andere plekken er impact is als gevolg van de aanpassingen. Ook komt het regelmatig voor dat een aanpassing in een omgeving consequenties heeft voor de interfaces met andere systemen. Met andere woorden: de kennis die ten grondslag ligt aan de systemen, is onvoldoende vastgelegd in een voor mensen hanteerbaar model. Daarnaast is het een uitdaging om ervoor te zorgen dat de nieuwe situatie zo snel mogelijk bekend en toepasbaar is in het handelingsperspectief van de ketenpartners van de betreffende overheidsdienst (inwoners, bedrijven en overheidsinstellingen). Op dat moment zal de bijdrage van de overheid door zo’n partner ook eerder als een service worden gepercipieerd, omdat dit leidt tot ontzorging: je weet immers altijd zeker dat je gebruikmaakt van en compliant bent met de vigerende regelgeving.