Als ons geld zijn waarde verliest

Ik heb daar geen kant-en-klare antwoorden op. Wel ben ik geneigd om de stijgende prijzen als een mysterie te zien – zoals journalist Koen Haegens onlangs in een opiniestuk in De Groene Amsterdammer voorstelde. Haegens keert zich tegen de gretigheid waarmee – rechtse – economen en politici alle schuld bij overheden en centrale banken neerleggen. Hij haalt de Harvard-econoom Dani Rodrik aan, die pleit voor nederigheid van economen die bepaalde strategieën om inflatie te bestrijden aanbevelen of afwijzen. Kort gezegd, er is geen universele wet die vertelt wat het effect van renteverhoging op de inflatie zal zijn, want dat effect kan in sommige gevallen heel anders uitpakken. Daarom hekelt Rodrik dat de geluiden van “dissidente” economen worden geridiculiseerd en weggezet als ontkenning van de wetenschap, alsof het zou gaan om een ontkenning van de werkzaamheid van de coronavaccins.

Simmel Het lijkt me op zichzelf geen slecht idee om open te staan voor andere geluiden binnen de economische wetenschap. Maar anders dan een econoom die zich bewust is van de beperkingen van zijn eigen wetenschap, kijk ik als filosoof eerder naar de onderliggende vragen waar inflatie ons mee confronteert. Want inflatie betekent dat geld zijn waarde verliest, maar hoe kun je nou weten waarom geld zijn waarde verliest als je in eerste instantie niet weet waarom geld waarde heeft? En de waarde van geld heeft altijd iets weg van een mysterie. Dit jaar verscheen de Nederlandse vertaling van Philosophie des Geldes van de Duitse socioloog Georg Simmel. Die vertaling liet lang op zich wachten, want Simmel schreef zijn boek al in 1900. Hoewel Simmel, naast Max Weber en Émile Durkheim, een van de grondleggers van de sociologie is, bleef zijn werk wat meer in de marges. Dat neemt niet weg dat zijn boek fascinerende lectuur is.

Zelfstandige waarde Simmel biedt een van de meest prikkelende filosofische beschouwingen die ik ken van de aard van geld. Dingen hebben waarde, stelt hij, omdat wij mensen dingen begeren. Die waarde ligt dus niet in de dingen zelf besloten, maar hangt ervan af hoe hevig wij naar ze verlangen, en is aanvankelijk puur subjectief. Om dingen die we begeren daadwerkelijk te krijgen, moeten we met anderen handel aangaan. De markt brengt al die begerende mensen met hun subjectieve waarderingen bij elkaar, en daaruit ontwikkelt geld zich als de universele maatstaf waaraan je de waarde van dingen kunt afmeten. Wat gebeurt er, vroeg ik me naar aanleiding van Simmel af, als die universele maatstaf niet zo betrouwbaar blijkt? Dan krijg je te maken met het probleem dat de wiskundige Nassim Taleb ‘de Wittgensteins liniaal’ noemde. Die naam is een eerbetoon aan de filosoof Ludwig Wittgenstein. In zijn boek Fooled by Randomness, schrijft Taleb over een liniaal en een tafel. Wanneer je een tafel meet met een liniaal maar niet zeker weet of je liniaal correct geijkt is, kun je volgens Wittgenstein net zo goed je liniaal aan de tafel afmeten. Iets vergelijkbaars geldt voor prijzen: als wij onzeker zijn over de waarde van het geld, zouden we net zo goed de waarde daarvan aan de waren kunnen afmeten, als andersom, de waren aan het geld. Simmel anticipeert op dit probleem. De precieze relaties tussen geld en waren zijn niet te kennen, schrijft hij, en juist daarom heeft geld zijn zelfstandige waarde. Die waarde ontleent geld niet aan de waarde van de edelmetalen waaruit vroeger de munten werden geslagen, en evenmin aan de intrinsieke waarde van dingen die ervoor te koop zijn, maar slechts aan de waarde van dingen in zoverre ze inwisselbaar zijn voor andere dingen. Maar je kunt ook tegenwerpen dat juist die zelfstandige waarde onzeker wordt in tijden van inflatie.