Dat was schrikken: een nieuwe partij die zomaar uit het niets zeven zetels in de Kamer kreeg. Dat was D66 in 1967. Sinds het megaverlies van het CDA (twintig zetels in 1994) en de opkomst (en ondergang) van de LPF (26 zetels in 2002) zijn we inmiddels wel meer gewend. Desondanks wordt het in november spannender dan de afgelopen jaren, met een ongekend aantal nieuwe en deels onbekende lijsttrekkers, en natuurlijk vooral Pieter Omtzigt. Nadat eerst alle ogen gericht waren op de BBB als mogelijk grootste partij, zweeft nu Omtzigt met zijn Nieuw Sociaal Contract (NSC) als een soort profeet boven de wateren. Nadat een laatste poging van het CDA om hem terug te winnen is mislukt, kun je je bijna voorstellen dat de zo langzamerhand schamele restanten van deze partij zich maar beter bij hem kunnen aansluiten. Qua gedachtegoed zijn er in ieder geval redelijk wat overeenkomsten. Een voorspelling: de uitslag zal tegen­vallen voor NSC. Misschien is er inderdaad de droomwinst van 27 à 30 zetels (prognose van begin september) waarmee NSC de grootste fractie zou worden. Maar het realiseren van de gewenste bestuurlijke veranderingen – laat staan van een andere ‘bestuurlijke mentaliteit’ – is een taai proces waar talloze commissies, partijen en politici de afgelopen decennia de tanden op hebben stukgebeten, zonder dat er veel is veranderd. En wie weet Omtzigt om zich heen te verzamelen? Tussen de 2400 sollicitanten voor een plaatsje op de lijst zullen ongetwijfeld veel politieke gelukzoekers zitten. Dat D66 ondertussen in sommige peilingen niet verder komt dan zeven zetels, is een vorm van ironie van de geschiedenis.

A propos politieke gelukzoekers: naast het fenomeen van de zwevende kiezer hebben we tegenwoordig ook zwevende Kamerleden. Parlementariërs die zich afsplitsen en een eigen fractie vormen zijn er altijd al geweest, maar van de ene op de andere dag wisselen van partij is een nieuw fenomeen. Niet voor sommige betrokkenen zelf overigens. De van JA21 naar BBB overgestapte Derk Jan Eppink is als politieke rasopportunist inmiddels aan zijn vijfde partij bezig; alleen Joost Eerdmans, inmiddels als JA21-Kamerlid een eenpitter, overklast hem met acht partijen. Fijn voor BBB natuurlijk dat de fractie ineens vier keer zo groot is geworden, maar met het opnemen van drie overstappers van JA21 en PVV heeft partijleider Van der Plas voor onvervalst hard rechts gekozen. Ook premierskandidaat Mona Keijzer past wel in dat straatje, toen ze nog CDA-lid was vond ze al dat samenwerking met FvD of PVV niet moest worden uitgesloten. Het effect in de peilingen was beperkt; misschien schuift de BBB toch een tikkeltje te veel naar rechts voor bezorgde (ex-)CDA-stemmers? Omtzigt en zijn NSC kunnen er garen bij spinnen. Ondertussen lijken we af te stevenen op premiersverkiezingen (wat trouwens ooit een nimmer gerealiseerde wens van D66 was). We hadden al eens de slogan: Kies de minister-president (de PvdA met Den Uyl, 1977). En in de jaren tachtig moest premier Lubbers van het CDA vooral ‘zijn karwei afmaken’, maar dat bijna alle min of meer grote partijen hun lijsttrekkers framen als premierskandidaten is nieuw. Het Kamerlidmaatschap c.q. fractieleiderschap wordt zo in toenemende mate een soort troostprijs.

Het zijn harde conclusies die de directie Internationaal Onderzoek en Beleidsevaluatie van het ministerie van Buitenlandse Zaken trekt in een rapport met de titel Een ongemakkelijke realiteit. De internationale missies waar Nederland de afgelopen jaren aan heeft deelgenomen – ter bevordering van stabiliteit, veiligheid en rechtsorde – hebben de ‘vicieuze cirkels van geweld en instabiliteit’ niet doorbroken. Anders gezegd: ze hebben amper resultaat gehad. Drie missies, die in totaal 2,7 miljard euro hebben gekost, zijn onderzocht: Mali, Zuid-Soedan en Afghanistan. De eerste twee kregen tamelijk weinig publiciteit, maar de dramatische val van Kabul en de hervestiging van het Talibanbewind kunnen niemand zijn ontgaan. Het is in de betrokken landen niet tot structurele hervormingen gekomen en er is te weinig rekening gehouden met de lokale context. Op het ministerie van Buitenlandse Zaken werd vaak te positief gesproken over de missies en het is zelfs niet uit te sluiten dat de Nederlandse aanwezigheid meer negatief dan positief is geweest. Eenvoudiger gezegd: de missies zijn in feite een echec geweest. Oud-minister Rosenthal erkent dat ook, commandant der strijdkrachten Tom Middendorp doet dat gedeeltelijk. Desondanks vinden beiden dat Nederland vooral moet blijven meedoen aan dergelijke missies, omdat we anders niet serieus worden genomen door onze bondgenoten. Kort door de bocht: je doet het vooral voor jezelf, als een vorm van ‘verlicht eigenbelang’.