Na het Catshuisoverleg lekker op de fiets naar huis, of de pers te woord staan met een glimmend rood appeltje in de hand: demissionair premier Mark Rutte presenteert zich maar al te graag als een gewoon, eenvoudig man. En niet alleen wat een politicus zegt, ook zijn of haar gedrag en het beeld dat daaruit ontstaat, is van groot belang voor de boodschap die diegene over wil brengen, zegt Carola Schoor, politiek filosoof, neerlandicus en trainer in politieke communicatie. ‘Door zich consequent als “gewoon mens” te presenteren, benadrukt Rutte dat hij voor het volk opkomt. Door dat geloofwaardig te doen, spreekt hij een breed publiek aan.’

Politieke basisstijlen Schoor promoveerde aan Maastricht University op het proefschrift The Politics of Style. Political Performance Caught Between Populism, Elitism and Pluralism. Daarop baseert ze zes politieke basisstijlen: de (klassieke) bestuurder, de samenwerker, de probleemoplosser, de activist, de burger en de redder. Een politicus of bestuurder valt in een bepaalde categorie door drie vragen over diegene te beantwoorden: bij welke groep hoor je (elite of volk), hoe zie je de waarheid (relatief of absoluut) en welke rol kies je (kiezer of politicus)? De drijfveer achter het onderzoek is het beter laten functioneren van de democratie, legt Schoor uit. ‘En dat is dus deels een kwestie van eenduidige communicatie. Als je als politicus of bestuurder snapt welke gevolgen woorden hebben, kun je kiezen welk woordgebruik past bij jouw stijl. Daarmee hoeft diegene niet populairder te worden, maar communiceer je simpelweg beter wie jij bent en wat jij vindt. Daardoor kunnen mensen een stemkeuze maken die het beste past bij henzelf.’

Jezelf zijn Neem bijvoorbeeld Ferdinand Grapperhaus (CDA), demissionair minister van Justitie en Veiligheid. Opgeleid als jurist, een wat elitaire man of strenge schoolmeester die woorden gebruikt als ‘juno’ en ‘julij’ (waar anderen juni en juli zeggen), ziet Schoor. Toen in maart 2020 het coronavirus door Nederland raasde, noemde Grapperhaus jongeren die huisfeestjes organiseerden op verhitte toon 'een stelletje aso’s'. Daarmee brak hij met zijn gebruikelijke stijl van klassieke bestuurder, zegt Schoor. ‘Dat deed hij om op te vallen, maar verzwakte zijn positie op langere termijn, omdat de boodschap niet paste bij zijn persoon.’ Je kunt best wisselen van stijlen – de meeste bestuurders combineren verschillende stijlen, afhankelijk van de context – maar je kunt geen stijl uitdragen die niet bij je past, aldus Schoor. ‘Als een bestuurder besluit zich op een bepaalde manier neer te zetten, maar daar niet consequent in is omdat het niet bij hem of haar past, voelen we dat aan. En je bent altijd wie je bent in samenspraak met je publiek. Bij ieder publiek ben je anders, maar spreek je als type elitair bestuurder tot een boze burger, dan vindt je boodschap weinig weerklank.’ D66-leider Sigrid Kaag is een voorbeeld van een bestuurder die langzaamaan haar eigen stijl vond, vervolgt Schoor. ‘Zij werd in eerste instantie neergezet als iemand die op gympen liep, om haar uit de elitaire hoek te trekken. Volkomen ongeloofwaardig, want zo is zij gewoonweg niet. Probeer je dat dan alsnog, dan maak je haar alleen maar onzeker. Spindoctors kunnen beter een analyse maken van wat voor type jouw politicus is en dan de sterke kanten van dat type benadrukken.’