Op 19 november presenteerde Erik Pool, voorheen directeur Participatie bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en sinds kort de directeur van het nieuwe rijksprogramma Dialoog en Ethiek, zijn boek Macht en Moed. Met dat boek wil hij rijksambtenaren een hart onder de riem steken. Tegelijk roept hij hen op om hun functionele macht meer in te zetten als tegenmacht. Daar worden ze betere professionals van, zo stelt hij. Ook politici en burgers worden er beter van. ‘Een zelfbewuste en op eigen kracht gestoelde ambtenarij kan de verstoorde balans binnen de overheid helpen herstellen.’

Topsport En dat is hard nodig, want we zitten volgens Pool midden in een van de grootste rechtsstatelijke crises van ons land, aan het licht gekomen door de toeslagenaffaire. Niet voor niets mocht Chris van Dam, voorzitter van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag, het eerste exemplaar van Macht en Moed in ontvangst nemen. Het is in deze tijden soms ongemakkelijk om rijksambtenaar te zijn, stelt Pool. ‘Als ik op een feestje vertel wat mijn beroep is, valt het stil.’ Zijn collega bij het nieuwe rijksprogramma Victoria Dekker, die de boekpresentatie leidde, herkent zich daarin. ‘Ik heb het gevoel dat ik mij continu moet verdedigen voor mijn werk. Dat geldt helemaal voor de collega’s van de Belastingdienst. De hectiek van de Tweede Kamer en de media, die snelle resultaten willen zien, maakt ons werk moeilijk.’ ‘Mensen hebben niet in de gaten hoe ongelofelijk ingewikkeld het is om rijksambtenaar te zijn,’ vult Pool aan. ‘Het is topsport. Doe het maar eens goed in deze tijd. Er is weinig erkenning en respect voor. Maar we mogen als ambtenaar ook wel zelfkritisch zijn. Het gaat niet om elkaar de maat te nemen en te beschuldigen maar dat we inzien dat we allemaal een eigen bijdrage hebben.’ En dat is waarom Pool het boek heeft geschreven. ‘Wij moeten elkaar helpen ons vak te ontwikkelen. Zodat we echt voor ons werk kunnen staan, als een timmerman bijvoorbeeld. Die heeft een duidelijk vak. Als ons dat lukt, is dat deel van de oplossing waarnaar de rechtsstaat op zoek is.’

Misser In zijn boek legt hij het ambtelijk vakmanschap neer langs drie perspectieven. Ten eerste dat van de proteststem: die wordt steeds luider in ons land en bepaalt of ambtenaren hun werk goed kunnen doen of niet. Het tweede perspectief is dat van de samenleving. ‘Je kunt beleid niet goed uitvoeren zonder de belanghebbenden erbij te betrekken, de inwoners,’ licht Pool toe. ‘Wij praten vaak in jargon, maar het gaat echt om mensen.’ Het derde perspectief is dat van de professional. Wat houdt het vak van rijksambtenaar in? Hoe sta je daarbij in je werk? Pool pleit ervoor dat er meer ruimte komt voor de mens achter de ambtenaar, voor de eigen mening. ‘Je moet persoonlijk betrokken zijn,’ zo stelt hij. ‘De kunst is om je niet door je privémening te laten leiden, maar je er wel bewust van te zijn en je grenzen te bewaken. Je moet ergens achter kunnen staan.’ Alleen zo kun je op tijd een tegengeluid laten horen, als je iets niet goed vindt gaan. Er moet volgens Pool dan ook een klimaat ontstaan waarin tegenspraak overgaat in goede gesprekken. ‘Op die manier kan de overheid zich bekwamen in communicatieve en dialogische vaardigheden. Dat is goed voor de mensen die er werken en voor de mensen aan wie zij dienstbaar moeten zijn: inwoners.’