Actieagenda Wonen voor het nieuwe kabinet
Vertrouwen, samen werken en investeren
Tekst Bas Nieuwenhuijsen Beeld John Voermans
Aedes, de branchevereniging van woningcorporaties, heeft samen met organisaties op het gebied van wonen, bouwen, zorg en welzijn een Actieagenda Wonen opgesteld. Het nieuwe kabinet zal de portemonnee moeten trekken, zoveel is duidelijk. Maar eerst zal er iets moeten worden gedaan om het wederzijds wantrouwen tussen inwoners en overheid weg te nemen.
‘Investeringen moeten lokaal worden ingekleurd’
Martin van Rijn, voorzitter van Aedes, kan er kort over zijn: ‘De problemen in achterstandswijken zijn groot en urgent. Het gaat om kwetsbare mensen, zoals arbeidsmigranten, daklozen en mensen met psychische klachten. We zullen flink in die wijken moeten investeren, met nieuwbouw, duurzaamheid, leefbaarheid en betaalbaarheid als belangrijkste punten.’ Op de Actieagenda Wonen, die gericht is aan het nieuwe kabinet, worden dan ook voor de komende 10 jaar prioriteiten benoemd, zoals wijkbeheer, verbetering van bestaande woningen, nieuwbouw van een miljoen woningen en aandacht voor de samenstelling van de bevolking in kwetsbare wijken. Van Rijn: ‘Er is een betere mix nodig, de concentratie van kwetsbare groepen neemt al jaren toe.’ Dat is volgens hem deels te wijten aan de demografische dynamiek in Nederland. Daarnaast geldt dat er veel op het bordje van de gemeente ligt: veel vraagstukken in het sociale domein vragen veel samenwerking tussen wonen, zorg, welzijn en veiligheid. Op zichzelf vindt Van Rijn het logisch dat gemeenten een grotere rol hebben gekregen. ‘Veel problemen spelen in de directe, eigen leefomgeving van mensen. Dus kun je het beste aansluiten bij de lokale overheid. Maar er zijn wel middelen en regie nodig om problemen aan te pakken. Professionals moeten elkaar kunnen vinden en met elkaar samenwerken. Nu zie je nog dat afzonderlijke pijlers, zoals wonen, zorg en welzijn, intern gericht zijn. De schotten daartussen moeten weg, ze zullen meer samen moeten gaan doen. En de professionals moeten de ruimte krijgen om hun werk te doen, bijvoorbeeld in gebiedsteams.’
Zorg Wonen en zorg horen steeds vaker bij elkaar, constateert de Actieagenda Wonen. Gepleit wordt onder meer voor 100.000 tot 145.000 extra plekken in verpleeghuizen in de periode tot 2040. Dat heeft te maken met twee trends, zegt Van Rijn. ‘De bevolking vergrijst en veel mensen blijven langer zelfstandig wonen, tot op hoge leeftijd. Als dat niet meer kan, dan gaan ze niet naar een verzorgingshuis, maar naar een verpleeghuis.’ Er zijn miljarden nodig om de extra verpleeghuisplaatsen te realiseren, in eerste instantie 5 miljard euro voor 25.000 plekken in de periode tot 2025. ‘Daar is geld van de overheid bij nodig,’ aldus Van Rijn. ‘Het gaat ook niet alleen om verpleeghuisplaatsen, we moeten verder investeren in onder meer goede wijkverpleging en ondersteuning van kwetsbare groepen. Dat vind ik het mooie van de Actieagenda Wonen, het heeft ook een sociale kant.’ Maar hoe kom je aan geld voor investeringen in een tijd waarin de staatsschuld oploopt als gevolg van de coronacrisis? Van Rijn ziet mogelijkheden. ‘De coronakosten zijn vooral eenmalig, dus niet structureel. De overheid moet nu niet bezuinigen, maar juist investeren en innoveren om uit deze crisis te komen.’ En de woningcorporaties kunnen een bijdrage leveren, al hangt daar wat Aedes betreft wel een voorwaarde aan vast. Van Rijn: ‘Als de verhuurderheffing vervalt die woningcorporaties moeten betalen, komt er geld vrij. Dat gaan we niet oppotten, maar gebruiken als investeringsimpuls.’
Aan de Kastanjelaan in Arnhem planten inwoners bomen met hun BuurtGroenBedrijf
Wijkagenda Extra investeringen zijn zeker nodig, zegt Thijs van Mierlo, directeur van LSA bewoners, waarbij zo’n 250 bewonersgroepen zijn aangesloten. ‘Ik kan niet goed inschatten hoeveel geld er nodig is, dat moet je per wijk bekijken. Het gaat niet alleen om extra middelen, er gaat al veel geld van het rijk naar de gemeenten, maar dat wordt niet altijd goed benut. Denk bijvoorbeeld aan de jeugdzorg, waarvan een markt is gemaakt. Dat gaat toch ten koste van geld voor bijvoorbeeld een zwembad, een bibliotheek of het jongerenwerk.’ Waarin er dan precies moet worden geïnvesteerd, kan per wijk verschillen. Van Mierlo pleit daarom voor het opstellen van zogenoemde wijkagenda’s. ‘Dat bijt een landelijke agenda zoals die van Aedes niet per se,’ zegt hij. ‘Die moet je lokaal inkleuren, samen met de bewoners zelf. Die moeten zeggenschap krijgen.’ Dat raakt aan een belangrijk punt volgens Van Mierlo: het vertrouwen tussen burgers en overheid. ‘Dat is tussen alle partijen weg. Bewoners, zeker in kwetsbare wijken, vertrouwen de gemeente en andere officiële instanties niet meer. Andersom is dat ook zo, de overheid stelt regels op vanuit wantrouwen. Vraag maar eens een uitkering aan. Mensen voelen al heel lang dat ze niet worden vertrouwd.’ Herstel van het onderlinge vertrouwen zal een kwestie van lange adem zijn, beseft Van Mierlo, maar het kan wel. ‘Laat de overheid bewoners meer vertrouwen geven, dan krijgt ze dat ook weer terug. En geef bewonersgroepen een echte positie, een wettelijke basis, met een Wet Gemeenschapskracht, naar het voorbeeld van de Schotse Community Empowerment Act.’
Buurtbedrijven Van Mierlo signaleert ook andere mogelijkheden om achteruitgang in kwetsbare wijken tegen te gaan, en wijst op de opkomst van wijkbedrijven. ‘Er zijn er nu zeker honderd in Nederland, in de vorm van coöperaties, stichtingen en soms bv’s. Buurtbewoners vormen hun eigen bedrijf, met een ondernemingsplan, maar met een ander doel dan een “gewoon” bedrijf. Het gaat niet om winstmaximalisatie, maar om maatschappelijke impact. Ze creëren publieke waarde, en bieden naast betaalde ook niet-betaalde diensten aan.’ Als voorbeeld noemt hij Wijkbedrijf Selwerd in Groningen, waar buurtbewoners samen de handen ineenslaan om hun wijk beter te maken en elkaar vooruit te helpen. Veel problemen in kwetsbare wijken zijn het gevolgen van landelijk beleid, dat slecht uitwerkt, vindt Van Mierlo. ‘Er moet een beleidstoets komen, die per wijk laat zien wat de effecten van maatregelen zijn. Dan voorkom je dat nadelige gevolgen zich opstapelen. En er moet een einde komen aan de verkokering bij gemeenten. De gemeentelijke organisatie moet echt anders, dat is misschien wel de grootste opgave.’ ◼
‘Geef bewonersgroepen een wettelijke basis’
Deel dit artikel