Moedwil of misverstand
Het lijkt wel alsof de ene na de andere affaire zich aandient bij de Belastingdienst. Beeld CC BY-SA 3.0 BIaC
Barst er bij de Belastingdienst nu steeds weer een nieuw schandaal los of lijkt het maar zo? We hebben de zich nog steeds uitbreidende toeslagenaffaire, die na het parlementair onderzoek nu ook de “eer” van een parlementaire enquête krijgt. Maar de laatste tijd zijn er verschillende nieuwe potentiële affaires opgedoken. Zo zou de dienst niet alleen bij de toeslagen voor kinderopvang maar ook bij de inkomstenbelasting mensen te snel als fraudeur hebben bestempeld (eind januari), hebben duizenden mensen door fouten van de Belastingdienst ten onrechte duizenden euro’s aan kindgebonden budget, huurtoeslag en zorgtoeslag moeten terugbetalen (half februari), betaalt de dienst al jaren te veel kindgebonden budget uit aan een klein aantal arbeidsmigranten als gevolg van verkeerde registraties in het systeem (eind februari) en kijkt de dienst bij het innen van schulden niet of mensen genoeg geld overhouden om van te leven, terwijl dat wettelijk verplicht is (begin maart).
De Belastingdienst ligt sinds de toeslagenaffaire onder een vergrootglas, zodat missers snel worden opgemerkt en aandacht krijgen. Niet ten onrechte, maar zo langzamerhand dringt de vraag zich op of dit nu echt allemaal affaires of schandalen zijn. Of gaat het om “gewone” en herstelbare fouten die in elke grote organisatie worden gemaakt? De genoemde kwesties hebben zich in ieder geval nog niet tot grote affaires ontwikkeld – wat altijd nog kan. Bij de toeslagen duurde het ook jaren voor de zaak ontplofte.
Schimmen uit het verleden
Premier Rutte spreekt waardering uit voor leden van O&I. Beeld Shutterstock
Het kreeg niet veel aandacht, maar opmerkelijk was het wel: begin maart spraken premier Rutte en minister Bijleveld van Defensie in een brief aan de Kamer hun “erkentelijkheid en grote waardering” uit voor de leden van Operatiën & Inlichtingen (O&I), de stay behind-organisatie die tijdens de Koude Oorlog de kern van het verzet tegen de Sovjet-bezetter had moeten vormen. Opmerkelijk, omdat de organisatie zo geheim was dat het bestaan ervan lange tijd nooit officieel was toegegeven. O&I had prominente leden, zoals Pierre Lardinois (later minister van Landbouw) en Max van der Stoel (oud-minister van Buitenlandse Zaken, was zelfs de laatste chef van het gezelschap vanaf 1988 tot de opheffing in 1992). Het is nu eenmaal een beetje de tactiek van premier Rutte: zaken waar eerder niet over gesproken mocht worden ineens voorstellen alsof ze voor iedereen al lang bekend of doodnormaal zijn. Een paar jaar geleden zagen we daar in het VPRO-programma Zomergasten een mooi voorbeeld van. De premier vertelde toen ter verduidelijking voor de jongere kijkers eventjes vlot dat prins Bernhard ooit geld van vliegtuigbouwer Lockheed had aangenomen. En dat terwijl elke krant of elk tijdschrift dit eerder had durven beweren, kans liep een corrigerende en bijkans rituele missive van de RVD te ontvangen met de mededeling dat dit niet was aangetoond en dat deze mededeling derhalve niet op waarheid berustte. Rectificeren dus, alstublieft. Wat vervolgens net zo ritueel achterwege bleef.
Verrassingen voor I&W
De laatste weken van het eerste ministerschap van Cora van Nieuwenhuizen waren niet de beste, met twee gerechtelijke uitspraken waarin Infrastructuur en Waterstaat behoorlijk op z’n kop kreeg, over de Stint en over stikstof. De toelating van de Stint was in 2011 onzorgvuldig verlopen, maar de rechter heeft nu geoordeeld dat ook het verbod in 2019 op onzorgvuldige wijze tot stand is gekomen. Dat is onder meer omdat daarbij niet naar alle onderzoeken rond de elektrische bolderkar is gekeken. De uitspraak is ongetwijfeld reden tot vreugde van de Brancheorganisatie Kinderopvang, die de zaak had aangespannen. Ook ziet de rechter ruimte voor schadevergoeding; opvangorganisaties moesten door het verbod op allerlei andere en vaak duurdere manieren het vervoer van de kinderen zien te regelen. Prettig voor de betrokkenen, maar klein bier in vergelijking met de mogelijke consequenties van de stikstofuitspraak. De Raad van State verwierp de manier waarop de stikstofuitstoot rond wegen wordt gemeten en berekend.
De stikstofdepositie verder dan vijf kilometer van de weg wordt niet meegeteld (terwijl dit waarschijnlijk het grootste deel van de totale uitstoot is, mogelijk tot wel 90 procent), maar bij boeren en bedrijven wordt wél alle uitstoot meegenomen in de berekeningen. De Raad van State plaatst vraagtekens bij dat verschil en geeft het ministerie een halfjaar de tijd om met argumenten daarvoor te komen. Lukt dat naar de mening van de Raad van State niet, dan dreigt stillegging van veel wegenbouwprojecten. De eerste vertraging is er al, want in afwachting van de definitieve uitspraak wordt het Tracébesluit voor de doortrekking van de A15 naar het oosten nog niet goedgekeurd. Van Nieuwenhuizen was verrast door de uitspraak. Toch had dat niet gehoeven, want driekwart jaar geleden had het door het kabinet ingestelde Adviescollege Meten en Berekenen Stikstof al stevige kritiek op de berekeningen van haar eigen ministerie. Collegevoorzitter en emeritus hoogleraar milieusysteemanalyse Leen Hordijk noemde die toen “onverdedigbaar”.
Optimisme van de minister
Een positieve kijk op het leven kan minister Hugo de Jonge niet ontzegd worden. Beeld Rijksoverheid
Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is een optimistisch mens. Dat is te prijzen, evenals de eigenschap dat hij ondanks alle kritiek op zijn beleid – of op het gebrek daaraan – altijd zijn goede humeur lijkt te bewaren. Na vertragingen met de corona-app, het testbeleid en vooral de vaccinaties (frequente uitspraak van de minister: ‘Vanaf volgende week/maand/kwartaal gaan we…’) verbaasde hij begin maart opnieuw met de belofte dat in juli iedereen voor de eerste keer gevaccineerd kan zijn. En dat na de trage start waarbij Nederland, dat altijd zo goed weet hoe anderen het moeten doen, bijna onderaan alle lijstjes bungelde en in buitenlandse media belachelijk werd gemaakt. En dan toch durven beweren dat de vaccinaties begin juli in plaats van in september, zoals eerder was geraamd, al zo ver zijn? Het hangt natuurlijk vooral af van de levering van voldoende vaccins. Na de tegenvaller van AstraZeneca (waar zeker niet alleen Nederland last van heeft) leek Pfizer zich wel aan de leveringsbeloftes te kunnen houden en Moderna en Novavax zeggen ook de beloofde hoeveelheden te kunnen leveren. De minister is hoe dan ook waarschijnlijk weer eens te snel te optimistisch geweest. Het zou hem dan ook niet moeten verbazen dat er na alle eerdere tegenvallers rond zijn beloftes een sfeer is ontstaan van: eerst zien, dan geloven.
Controleren of meeregeren?
Hopelijk heeft de Kamer het verkiezingsreces gebruikt om na te denken over minder monisme en meer dualisme. Beeld Shutterstock
Een opvallende uitspraak van de minister van VWS begin maart in het Algemeen Dagblad. Op de vraag of hij niet wat erg vaak in de Kamer tekst en uitleg had moeten geven over het coronabeleid – op dat moment al 36 keer, veel vaker dan collega-ministers in andere landen – antwoordde hij met een volmondig ‘ja’. Citaat: ‘Er zijn heel wat weken geweest dat we flink in de Kamer bezig waren in plaats van het bestrijden van de crisis.’ Gewoonlijk reageert de Kamer kribbig op zo’n uitspraak. De Jonges verre voorganger Elco Brinkman ondervond dat ooit toen hij zich liet ontvallen dat de vele keren dat hij in de Kamer moest opdraven hem van zijn werk hielden. Dit is je werk, was de woedende reactie toen en Brinkman moest door het stof. De Jonge heeft wat je noemt mazzel, want dit keer bleef een reactie van de Kamer uit. Het is dan ook verkiezingsreces. De minister staat overigens niet alleen met zijn opmerking. Kernpunt van de vaker geuite kritiek: de Kamer wil te veel meeregeren en komt te weinig toe aan controleren. Mee mogen doen met de macht is belangrijker dan het controleren van de macht, merkte Mark Kranenburg daarover onlangs op in NRC Handelsblad. Dichtgetimmerde regeerakkoorden dragen daar al decennia aan bij, net als regulier overleg tussen fractieleiders en bewindslieden. Hoe kun je beleid waar je als Kamer medeplichtig aan bent kritisch controleren? Het zou mooi zijn als er met de nieuwe parlementaire ploeg die sinds 17 maart in de startblokken staat iets minder monisme en iets meer dualisme ontstaat, maar dat zal wel een vrome wens blijven.
Deel dit artikel