Impact meten en maken met de Hogeschool van Amsterdam en Impact Institute
Van meten naar weten naar doen
Tekst Ellen Röling Beeld Ewerdt Heideman/Smulders AV en Gabriela Hengeveld
Wat is de duurzame winst van elke nieuwe arbeidsvoorwaarde in de maak? En hoe zorg je dat zoveel mogelijk ambtenaren er gebruik van maken? Michel Scholte van het Impact Institute, en gedragswetenschapper Reint Jan Renes van de Hogeschool van Amsterdam haakten met hun kennis en expertise aan bij de pilot. Zo helpen zij de impact van projecten zichtbaar te maken en te vergroten.
‘Maak het gewenste makkelijker, leuker en aantrekkelijker’
Michel: ‘We wilden niet alleen achteraf meten, maar de impactprojectleiders vanaf het begin ondersteunen met informatie over de effectiviteit van keuzes’
Duurzame impact meten is complex en gaat veel verder dan alleen kijken naar kosten of CO2-reductie, vertelt Michel. Hij is directeur en mede-oprichter van het Impact Institute, dat wereldwijd vooroploopt in impactmetingen. Samen met Harvard Business School ontwikkelden ze een wetenschappelijk model dat kijkt naar wat een activiteit bijdraagt of onttrekt aan verschillende vormen van welzijn: sociaal, menselijk, natuurlijk, geproduceerd, intellectueel en financieel. Michel: ‘Zo creëren we een gemeenschappelijke taal waarmee je over de totale impact kan praten. En helpen we organisaties om de maatschappelijke en ecologische impact van hun activiteiten te kwantificeren en in geld uit te drukken.’ Toen hij werd gevraagd of hij de effecten van de pilots in kaart kon brengen, was hij direct enthousiast: ‘Zeker voor de overheid is het belangrijk om breed te kijken naar de impact van beleid. Cool dat deze pilot dat aandurft.’
Pragmatisch en betrouwbaar Voor de pilots vertaalden Michel en zijn team het wetenschappelijke model naar een pragmatisch en betrouwbaar instrument voor impactmeting van de pilots. Michel: ‘We wilden niet alleen achteraf meten, maar de impactprojectleiders vanaf het begin ondersteunen met informatie over de effectiviteit van keuzes. Wil je in de pilot OV-Privé bijvoorbeeld alle openbaar vervoer gratis maken in het weekend? Of alleen bepaalde trajecten? Wij konden ze iets vertellen over de verwachtte effecten van hun keuzes. Wat doet het voor gezondheid en mentaal welzijn? In hoeverre helpt het extreem weer voorkomen? Wat is het effect op de natuur: draagt het bijvoorbeeld bij aan herstel van biodiversiteit? Maar ook: wat zijn financiële consequenties? Deze informatie kunnen ze gebruiken om hun project bij te schaven of bij te sturen.’ Impactmeting is belangrijk voor de projecten. De resultaten vormen de bewijslast dat de nieuwe arbeidsvoorwaarde – al dan niet met een aanpassing – daadwerkelijk gaat bijdragen aan duurzaamheidsdoelen. Na de pilot kan het Impact Institute de resultaten toegankelijk maken via een dashboard. ‘Zo kun je projecten ook met elkaar vergelijken en de totale impact van pilot duurzame CAO Rijk berekenen.’
‘Cool dat deze pilot kijkt naar de impact van beleid’
Reint Jan: ‘Voor inbedding heb je mensen nodig met een ecologische hartslag die een soort intrinsieke verbinding voelen met het project'
Collectief andere keuzes maken Hoe meer rijksambtenaren duurzamere keuzes maken, hoe groter de impact. Maar hoe krijg je ze zover? Reint Jan is gespecialiseerd in gedragsbeïnvloeding en volgt de pilot al een tijdje met grote belangstelling. Vanuit het programmateam kreeg hij de vraag of hij vanuit zijn expertise iets kon zeggen over de gedragsmatige kant van alle zeven impactprojecten: wat wordt gedaan om mensen daadwerkelijk te motiveren tot een andere keuze? Samen met zijn team deed hij een light scan. ‘Om gedrag duurzaam te veranderen zijn er drie ingrediënten nodig,’ vertelt hij. ‘De eerste is willen, dus motivatie. Wat kun je doen om mensen nieuwsgierig en enthousiast te maken, zodat ze het gewenste gedrag vertonen? Bijvoorbeeld twee keer per week in het bedrijfsrestaurant volledig plantaardig eten. De tweede is kunnen. Je kunt wel gemotiveerd zijn om het goede te doen, maar je hebt ook de kennis en vaardigheden nodig om het te doen. Wil je minder data opslaan, maar weet je niet hoe je dat moet aanpakken, dan gebeurt er niets.’ Het derde ingrediënt is gelegenheid. ‘Die duurzamere keuze moet wel makkelijk gemaakt worden. Als je graag met openbaar vervoer naar je werk wilt komen en je wil de spits vermijden, dan helpt het als je met je werkgever afspraken kunt maken over flexibele werktijden.’
Van niche naar norm In de praktijk blijkt dat vooral gelegenheid de meeste aandacht vraagt. ‘Met motivatie en kennis zit het meestal wel goed,’ zegt Reint Jan. ‘Mensen raken enthousiast en snappen waarom een duurzame keuze belangrijk is. Maar als het vervolgens te veel moeite kost, haken ze af. Daarom moet je het mensen zo makkelijk en liefst zo aantrekkelijk mogelijk maken. Maak het gewenste makkelijker, leuker en aantrekkelijker. Maak het ongewenste onaantrekkelijker en minder aanwezig.’ Het liefst ziet hij dat de duurzame keuze de norm wordt. ‘Nu nog ligt de nadruk op ieders individuele keuze voor duurzamer, maar uiteindelijk wil je dat het de logische standaard wordt.’ Als gedragswetenschapper volgt hij het impactproject Bespreek Het! van impactprojectleider Roelant van Zevenbergen dan ook met grote belangstelling. ‘Bij Bespreek Het! staat het vergroten van je collectieve handdruk centraal. Dus in hoeverre ga jij het gesprek aan met die ander? Recent onderzoek vond dat 75 procent van de mensen klimaatvriendelijke gedragingen vertoonden, waarvan slechts 20 procent er over in gesprek ging met anderen. Door duurzaamheid bespreekbaar te maken, haal je drempels weg en werk je aan cultuurverandering. Dat vind ik als gedragswetenschapper heel spannend.’
‘Maak het gewenste makkelijker, leuker en aantrekkelijker’
Lef en ecologische hartslag Het komende jaar moeten de resultaten van de pilotprojecten een plekje vinden in beleid, werkwijzen en/of de cao. Ook dat is een belangrijk onderdeel van gelegenheid creëren. Een tip? Reint Jan: ‘Voor inbedding heb je mensen nodig met een ecologische hartslag die een soort intrinsieke verbinding voelen met een project en die het aandurven om de vanzelfsprekendheden te doorbreken binnen de bedrijfsvoering. Ook als het op weerstand stuit. Belangrijke veranderingen gaan nooit vanzelf. Denk aan roken. Je moet het lef hebben om het te doen, zodat duurzaamheid de nieuwe standaard wordt.’ ◼
Deel dit artikel