Op maat Om deze vaardigheden te ontwikkelen of aan te scherpen heeft het ongeveer 4 jaar bestaande rijksbrede programma Grenzeloos Samenwerken een aantal “interventies” beschikbaar. Viergever: ‘Wij worden vaak benaderd, er lopen trajecten op veel ministeries. Wij zijn niet van de inhoud, maar van het proces en de werkwijze: wij brengen mensen bij elkaar en leren hoe je op een goede manier met elkaar kunt samenwerken.’ De ervaring heeft geleerd dat er culturele verschillen zijn tussen organisaties, ook tussen departementen. Elk departement kijkt vanuit de eigen rol, Financiën vanuit het geld, BZK vanuit een coördinerende positie. ‘Dat is logisch en zeker niet verkeerd,’ zegt Viergever, ‘maar door met elkaar in gesprek te gaan krijg je begrip voor elkaars rol. Zet partijen bij elkaar en kijk vanuit verschillende richtingen naar de casuïstiek. Als je elkaar snapt, kom je verder.’ Grenzeloos Samenwerken is er om partijen bij elkaar te brengen en werkt op maat, naar gelang de wensen: ‘Soms zijn we er alleen aan het begin van een proces of geven we een workshop, maar we doen ook aan langere begeleiding. We stappen altijd in de bestaande werkpraktijk en gaan samen met organisatieonderdelen aan de slag.’

Doeboek De ervaringen die de afgelopen jaren zijn opgedaan met alle werkvormen en interventies zijn verzameld in een Doeboek Opgavegericht Samenwerken dat voor iedereen beschikbaar is op de website. Het is een succesvol product, de derde druk is net verschenen. Viergever: ‘Ook provincies en gemeenten gebruiken het inmiddels en het wordt zelfs op sommige roc’s gebruikt als lesmateriaal.’ Daarnaast is er wat Viergever ‘onze backbone’ noemt, de Gids Ambtelijk Vakmanschap (p. 40). Die gids bevat zeven principes met bijbehorende waarden voor waardegedreven werken en is tot stand gekomen op basis van juridische documenten, zoals de Grondwet, de Algemene beginselen van behoorlijk bestuur, de Gedragscode Integriteit Rijk en de Code goed openbaar bestuur, en door gesprekken met inmiddels duizenden ambtenaren over de betekenis van principes en waarden in hun dagelijkse praktijk. De gids geeft inspiratie voor je werkwijze en helpt bij het maken van afwegingen in het werk. En er is een concrete vertaling gemaakt naar het bijbehorende gedrag. De gids is voor de hele rijksdienst en is te vinden op de website van Grenzeloos Samenwerken.

Utspreken Een specifiek onderwerp binnen ambtelijk vakmanschap is loyale tegenspraak of ook wel “je uitspreken” genoemd. Uit onderzoek door Toon Kerkhoff en Zeger van der Wal naar onder meer loyale tegenspraak blijkt dat ambtenaren weleens de indruk hebben dat hun tegenspraak hogerop in de hiërarchie stokt. Ook dat heeft de aandacht van Grenzeloos Samenwerken. Viergever: ‘We oefenen hoe je loyaal tegenspreekt en we leren leidinggevenden hoe ze tegenspraak kunnen ontvangen. Ik denk zelf dat als je goed met elkaar samenwerkt en met elkaar in gesprek gaat, dus niet alleen schriftelijke stukken produceert, je niet eens hoeft tegen te spreken. Met een goed gesprek trek je samen de boel vlot. Je weet dan wat je collega of de minister nodig heeft voor een goede afweging. Als je aan de slag wilt met loyale tegenspraak, kun je ook bij Grenzeloos Samenwerken aankloppen voor verschillende gespreksvormen en workshops.’