Het is een mooi voornemen: een landelijke reispas waarmee mensen met een inkomen rond het sociaal minimum gratis of met korting buiten de spits kunnen reizen met trein, metro, tram en bus. Daarmee wordt iets gedaan aan hun vervoersarmoede en kunnen ze (weer) deelnemen aan maatschappelijke activiteiten. We streven immers naar een inclusieve samenleving waarin iedereen kan meedoen. De benodigde (ongeveer) 400 miljoen zou uit het Klimaatfonds Nederland, het European Social Climate Fund (SCF) en van de decentrale overheden komen. Zou, want jammer maar helaas: dit ‘landelijk reisproduct voor kwetsbare huishoudens’, zoals de Onderwegpas in ambtelijk jargon heet, komt er voorlopig niet, meldde staatssecretaris Aartsen van Infrastructuur en Waterstaat onlangs aan de Kamer. De ov-sector had vanaf het begin gemengde gevoelens bij het plan vanwege mogelijk negatieve financiële gevolgen. In september haakten de regionale vervoerders definitief af vanwege dreigende inkomstenderving zonder een inkomstengarantie van overheidszijde. Als alternatief belooft de staatssecretaris te gaan praten met de NS om desnoods alleen voor de trein een kortingsproduct voor minima en jongeren te maken. Die laatste groep is erbij gekomen naar aanleiding van een motie van de Kamerleden Bikker (CU) en Van Hijum (NSC), maar het is de vraag of dat lukt. Geld uit het SCF is bedoeld om kwetsbare huishoudens te compenseren voor de hoge kosten van fossiele brandstoffen; jongeren hebben meestal nog geen eigen huishouden en vallen daar dus niet onder. Zo dreigt een goed initiatief te sneuvelen als gevolg van te veel goede bedoelingen.

Ook bij de Rekenkamer ligt woon­minister Keijzer onder vuur. De Woningbouw­impuls (Wbi) van 2,25 miljard euro om de vastgelopen woningbouw uit het slop te trekken (die, eerlijk is eerlijk, een erfenis is van het derde kabinet-Rutte) draagt niet of nauwelijks bij aan het oplossen van de woningnood. Het rijksgeld is bedoeld voor de financiering van het onrendabele deel van woningbouwprojecten die anders niet of pas met veel vertraging van de grond zouden komen. Maar de Rekenkamer komt tot de conclusie dat bouwprojecten zonder financiële steun evenveel vertraging hebben als projecten met steun. Of de financiering leidt tot meer woningen is niet vast te stellen, de kans bestaat dat Wbi-projecten leiden tot verdringing van projecten zonder subsidie. Wel heeft de Wbi een positief effect op het percentage betaalbare woningen bij de gefinancierde projecten. Ook hier een herhaling van zetten. In 2022 trok de Rekenkamer al vergelijkbare conclusies, maar sindsdien is er geen verbetering gekomen. De onderzoekers van de Rekenkamer zien dan ook ‘een hardleerse overheid’. De uitgebreide reactie van minister Keijzer mag zo langzamerhand typerend heten: de onderzoeksmethode van de Rekenkamer deugt niet, het beleid is goed en de Woningbouwimpuls levert juist een belangrijke bijdrage aan de versnelling van betaalbare woningbouw. Kortom, het ligt – geheel in de stijl van populisten – niet aan haar, maar aan anderen

Het kabinet-Schoof zal niet de geschiedenisboeken halen vanwege z’n glanzende prestaties, maar toch is er nu, bijna op de valreep, iets waarmee het kan pronken: een nieuwe Ontwerp-Nota Ruimte. Nederland wordt klaargemaakt om in 2050 20 miljoen mensen te kunnen huisvesten, onder meer met 1,6 miljoen woningen en vier nieuwe grootschalige woningbouwlocaties ‘met nationale regie’ bij Alkmaar, Apeldoorn, Helmond en Hengelo/Enschede. Welke infrastructuur er allemaal nodig is voor al die woningen, ook op kleinere locaties (‘straatje erbij’), blijft nog in het midden. Verstandig: ‘Er wordt geen nieuwe bebouwing meer toegestaan in de uiterwaarden die vallen onder de Beleidsregels grote rivieren.’ De grote industriële regio’s Eemshaven, Rotterdam-Moerdijk, het Noordzeekanaalgebied (Tata Steel blijft, gezien de overheidsinjectie van 2 miljard euro voor vergroening) en Chemelot in Limburg worden verduurzaamd. Vanwege de onzekere tijden wordt in Noord-Holland-Noord, Friesland, Zuidoost-Drenthe en Zeeland ruimte gemaakt voor defensie. De nota wordt ongetwijfeld grootscheeps geamendeerd en gewijzigd. Veel keuzes zijn nog open, maar de hoofdlijnen zijn uitgezet. Wel is de belangrijkste keuze al gemaakt: het rijk neemt in de strijd tegen versnippering van het landschap weer (meer) de regie op zich in de ruimtelijke ordening. Je kunt als kabinet een slechtere erfenis achterlaten.