Het kabinet is bezig met het slopen van beleid van het vorige. Duidelijkste voorbeeld is de afschaffing van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en daarmee de facto het stikstofbeleid. Het budget van 25 miljard euro wordt teruggebracht naar 5 miljard. Hoe de in het Hoofdlijnenakkoord opgenomen stikstofdoelen dan moeten worden gehaald is niet duidelijk. Dat het (veel) tijd kost om nieuw beleid op te tuigen wel. Minister Wiersma van Landbouw ziet veel, zo niet alles, in technologische oplossingen zoals emissiearme stalvloeren. Dat alle technologie op dit gebied in het verleden minder effectief was dan verwacht of voorgespiegeld is voor haar geen belemmering. Wat de consequenties van de afschaffing zijn voor de woningbouw – en voor de samenwerking tussen de BBB-ministers Wiersma en Keijzer – is nog niet duidelijk. Een plan moet er sowieso komen vanwege wettelijke verplichtingen, binnenlands en Europees. Liefst een beter plan – met nog meer maatregelen dus – dan het nu afgeserveerde NPLG. Zelfs daarmee waren de wettelijke stikstofdoelen immers niet haalbaar, bleek uit berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving en het RIVM. Voor de radicalere boerengroeperingen telt dat allemaal niet, die zijn nu tevreden. Het is de vraag hoe lang, want Wiersma’s plan voor de mestaanpak lijkt in veel opzichten op dat van haar voorganger Adema, inclusief krimp van de veestapel.

Het is nogal pijnlijk dat de overheid zich niet altijd haar eigen regels houdt. Zo is aangekondigd dat de Belastingdienst streng gaat optreden tegen schijnzelfstandigheid, terwijl er bij het ministerie van Financiën ook zo’n duizend “schijnzelfstandige” zzp’ers werken. En de overheid benadrukt het belang van een (sociaal) veilige werkomgeving, heeft voor zichzelf de Gedragscode Integriteit Rijk opgesteld, maar laat desondanks behoorlijk wat steken vallen. Dat blijkt uit het onderzoek Integriteit als basis van de Algemene Rekenkamer, dat op 10 september is verschenen. Het schort bij een aantal ministeries aan aandacht en regels voor integer werken en de monitoring daarvan. Uit een enquête van de Rekenkamer onder rijksambtenaren blijkt dat bij een vermoeden van schending van de integriteit meer ambtenaren dat niet melden dan wel. De structuur om te melden is wel in orde, met bijvoorbeeld voldoende vertrouwenspersonen, maar de cultuur niet, verduidelijkte Rekenkamer-voorzitter Duisenberg in een interview in NRC. ‘Daarbij spelen leidinggevenden een grote rol. Zij hebben een voorbeeldfunctie en moeten ook de juiste sfeer creëren, met ruimte voor tegenspraak. Uit ons onderzoek blijkt dat juist leidinggevenden daar onvoldoende steun voor ervaren van hun bazen, de ambtelijke top. Er wordt gewoon te weinig over gesproken.’ Aanbeveling: de minister van Binnen­landse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft te weinig zicht op hoe departementen met integriteitsbeleid omgaan en moet ‘actiever invulling geven aan haar coördinerende rol’. Structuur en cultuur rond integriteitsbeleid moeten verbeteren. Minister Uitermark van BZK belooft daaraan te werken, maar de Rekenkamer reageert in zijn nawoord bij het onderzoek zuinig: de reactie van de minister is weinig concreet en ze gaat niet in op de bevindingen bij de verschillende ministeries.

Het verhogen van de btw op kranten, lectuur, kinderboeken, studieboeken, musea, podiumkunsten, musicals, logies, sportwedstrijden en sportabonnementen levert volgens recente gegevens van staatssecretaris Idsinga van Financiën ruim 2,3 miljard euro op, zo’n 200 miljoen meer dan in het Hoofdlijnenakkoord was geraamd. Vijf Kamerleden van D66 wilden graag van de staatssecretaris horen waarom de btw voor dagrecreatie, bioscopen en kampeerterreinen niet omhooggaat en voor cultuur, sport en logies wel. ‘Dragen dagrecreatie, bioscopen en kampeerterreinen meer bij aan de brede welvaart in Nederland dan cultuur, sport en logies?’ Idsinga hield het vaag: er zijn ‘bredere overwegingen’ die bij dat besluit een rol spelen. De cultuursector loopt al maanden te hoop tegen de verhoging. In een recente analyse van het Cultuurfonds worden minder bezoekers en daardoor een inkomstenderving van 350 miljoen per jaar verwacht, 9 tot 12 procent van de totale inkomsten. Dat komt vooral door een opeenstapeling van maatregelen: de btw-verhoging, een korting op het Gemeentefonds, bezuinigingen op het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, aanpassing van de giftenaftrek en verhoging van de kansspelbelasting. Het effect komt als een boemerang terug bij de overheid: minder inkomsten betekent ook minder extra btw-opbrengsten. Hoeveel is niet duidelijk, het kabinet heeft geen impactanalyse van de btw-verhoging laten uitvoeren en wil dat ook niet doen, meldde de staatssecretaris in antwoord op Kamervragen. ‘Het effect van de tariefsverhoging zal worden gemonitord.’ Anders gezegd: we zien wel.