Half maart kwam informateur Putters met de conclusie dat er een programkabinet kan komen met een regeerakkoord op hoofdlijnen. Eerder gingen de begrippen minderheidskabinet, zakenkabinet en buitenparlementair kabinet over tafel. Woordkramerij of stevenen we echt op iets nieuws af? Bekend is de uitspraak van Ruud Lubbers over regeerakkoorden die een vorm van ‘gestold wantrouwen’ zijn. Hij was zelf de kampioen van de gedetailleerde pakketten met teksten waarin alles tot in detail was vastgelegd. En nu zou er, met vier partijen c.q. partijleiders die de afgelopen maanden hebben laten zien dat er hooguit een zeer broos onderling vertrouwen is (af en toe doorbroken door schofferingen via X, voorheen Twitter), een akkoord op hoofdlijnen moeten komen? De waslijst aan punten waar afspraken over moeten worden gemaakt is lang, en de opvattingen over veel onderwerpen – denk aan stikstof, steun aan Oekraïne en de overheidsfinanciën– liggen ver uiteen. Wie durft het risico aan dat zijn of haar opvattingen uiteindelijk het onderspit delven als ze niet van tevoren haarfijn op papier worden gezet? Niemand waarschijnlijk, en dus zal het regeerakkoord toch weer veel dikker en gedetailleerder worden dan nu wordt beloofd. Dat de bewindslieden in zo’n constructie minder binding met de fracties hebben klinkt mooi, maar maakt ze ook kwetsbaar. Iemand met minder binding kun je makkelijker bestoken via X (Wilders matigt zich nu ook al niet of nauwelijks) en ook makkelijker wegsturen als hij of zij niet bevalt. Wie durft het hoofd in een dergelijke strop te steken? Zeker als er volgens de peilingen winst lonkt na nieuwe verkiezingen zullen de vingers van een of meer partijleiders jeuken om er een einde aan te maken. We kunnen net als Drees geruststellend zeggen: uiteindelijk komt er altijd een kabinet. Maar dat wil niet zeggen dat het ook een succesvol kabinet is.

Het gevangenisprobleem toont de moeite die je moet doen om te handhaven en uit te voeren wat is afgesproken. Regels en wetten zijn met de beste intenties relatief makkelijk gemaakt – parlement en minister blij. Hoe het verder moet is aan anderen, ook al heet er tegenwoordig meer aandacht te zijn voor (problemen met) de uitvoering. Zie de Omgevingswet die nu in werking is getreden, maar volgens veel betrokkenen is het een kwestie van wachten waar en hoe het schip strandt. Veel regels zijn bovendien domweg niet te handhaven, zoals de lokale vuurwerkverboden. Ook hier weer de beste intenties, maar als het vuurwerk ook in deze gemeenten gewoon mag worden verkocht is het onmogelijk om te voorkomen dat het ook wordt afgestoken. En welke koper is zo braaf om voor het afsteken naar een buurgemeente te gaan? Soms zegt “het gezag” zelf al op voorhand dat het niks wordt met de handhaving. Zie, alweer wat langer geleden, de aankondiging van burgemeester Halsema in 2018 dat de gemeente Amsterdam het boerkaverbod niet zou handhaven. Het begrip voor die opstelling is afhankelijk van eenieders politieke opvattingen, maar het draagt niet bij aan de eenduidigheid of zelfs de geloofwaardigheid van het overheidsoptreden.

Het ambtenarenprotest tegen de oorlog in Gaza houdt aan, net als de controverse over ambtelijke protesten. Naar aanleiding van Kamervragen over een signaal dat ambtenaren in november wilden afgeven naar aanleiding van de verkiezingsuitslag legde staatssecretaris Van Huffelen nog eens uit wat wel en niet mag: ‘Het demonstratierecht en vrijheid van meningsuiting zijn grondrechten die ook gelden voor ambtenaren. Artikel 10 van de Ambtenarenwet stelt hieraan slechts de beperking dat ambtenaren zich dienen te onthouden van het openbaren van gedachten of gevoelens of van de uitoefening van het recht tot vereniging, tot vergadering en tot betoging, indien door de uitoefening van deze rechten de goede vervulling van zijn functie of de goede functionering van de openbare dienst, voor zover deze in verband staat met zijn functievervulling, niet in redelijkheid zou zijn verzekerd.’ Kutsal Yesilkagit, hoogleraar bestuurskunde in Leiden, vindt het desondanks ‘niet kunnen’: individuele acties van ambtenaren in de openbaarheid kunnen het ambtelijke apparaat verzwakken, is zijn opvatting. Zijn collega Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht, is rekkelijker. Hij wijst erop dat bij de herziening van de Grondwet in 1983 duidelijk is vastgelegd dat de ambtenaren niet alleen als burger maar ook als ambtenaar mogen demonstreren, met als uitzondering het door Van Huffelen aangehaalde in artikel 10. Ook binnen de overheid lopen de opvattingen uiteen. Zo riepen ambtenaren vorig jaar in een brief de overheid op om meer aan klimaatbeleid te doen. Rijksambtenaren kregen daar – voor zover bekend – geen problemen mee, maar vier Friese ambtenaren die ook hadden ondertekend kregen een tik op de vingers van het provinciebestuur. Dat de ambtenaren het als privépersoon zouden hebben gedaan maakt voor de provincie niet uit.