Van onderop in beweging

Krachtige impuls aan verduurzaming Rijk

Tekst Ellen Röling Beeld Hilbert Krane

Het Rijk is op weg naar de meest duurzame cao van Nederland. Binnen de pilot duurzame CAO Rijk is inmiddels volop geëxperimen­teerd met ideeën voor betere arbeids­voorwaarden van de mede­werkers zelf. Nu is het tijd om de beste ideeën op te schalen en te verankeren in de cao en de organi­satie. ‘Daarmee willen we de verduur­zaming van het Rijk van onderop in beweging brengen en houden,’ vertellen cao-coördinator Gerard de Koe en programma­manager pilot duurzame CAO Rijk Marije Geluk.

‘We hebben de kracht van experimenteren laten zien’

‘Klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit zijn de grootste crises waar de mens ooit voor heeft gestaan’, stelt Gerard. Hij is initiatiefnemer van de pilot duurzame CAO Rijk en zit namens het Rijk aan de onderhandelingstafel met de vakbonden. ‘Als we burgers en bedrijven vragen om te verduurzamen, dan moeten ook wij daarin onze verantwoordelijkheid nemen. Daar heeft het kabinet voor getekend in het Klimaatplan 2025-2035.’ Uit rijksbreed Preference-onderzoek (instrument van AWVN) in 2024 bleek bovendien dat er veel draagvlak is voor verduurzaming van de organisatie. Van de ruim 17.000 ambtenaren die meededen, vindt 65 procent dat (zeer) belangrijk. Nog eens 65 procent vindt het (zeer) belangrijk dat de werkgever duurzame individuele keuzes ondersteunt. Tijdens de cao-­onderhandelingen 2022- 2024 besloten vakbonden en werkgever Rijk daarom om verder te gaan dan de gebruikelijke duurzame arbeidsvoorwaarden, zoals de fietsregeling en de openbaarvervoerkaart. ‘In de pilot duurzame CAO Rijk werken werknemers, vakbonden en werkgever Rijk samen aan nieuwe betere arbeids­voorwaarden. Dat maakt ons ook een aantrekkelijke werkgever.’

Samen met werknemers ‘Met een duurzamere cao kunnen we als grootste werkgever van Nederland echt het verschil maken,’ vult Marije aan. ‘Als 165.000 rijksambtenaren meer duurzame keuzes kunnen maken in hun werk, dan heeft dat grote impact op de CO2-voetafdruk. Helemaal als ze ook in hun privéleven duurzaamheid laten mee­wegen.’ Eigen motivatie onder mede­werkers om met duurzaamheid aan de slag te gaan is een van de belangrijkste factoren binnen de pilot. Marije: ‘Ideeën voor nieuwe arbeids­voorwaarden komen niet van bovenaf, maar juist vanuit de medewerkers zelf.’ Om dat voor elkaar te krijgen, ont­wikkelden Gerard en Marije samen met innovator en ontwerper Sem Carree een eigen aanpak: Design voor Duurzaam. Belangrijkste element van de aanpak is de experimenteer­ruimte, vertelt Gerard. ‘Innovatie binnen het Rijk is niet makkelijk. Veel procedures binnen het Rijk zijn gericht op controle. Maar daarmee sla je alle creativiteit dood. Voor innovatie heb je de ruimte nodig om ideeën te testen en bij te schaven. Dan kun je ook meteen meten of een idee aanslaat.’

Verankeren in cao en bedrijfsvoering In de cao 2022-2024 maakten de cao-partners ruimte voor fase 1 van de pilot duurzame CAO Rijk. Rijksambtenaren konden zelf ideeën insturen voor nieuwe arbeidsvoorwaarden. Uit ruim 300 ideeën ontstonden 14 experimenten. De werk­nemers gingen in groepjes aan de slag om deze 14 experimenten in de praktijk uit te testen. Ze moesten de werkvloer op. In de cao 2024-2025 zijn middelen vrijgemaakt om de experimenten – verdeeld over zeven thematische impactprojecten – verder op te schalen in pilots en als nieuwe arbeids­voorwaarden te verankeren. Gerard: ‘Dat kan zijn in de cao, maar dat hoeft niet. We ontvingen veel goede ideeën die strikt genomen niet in de cao thuishoren, maar wel belangrijk zijn voor werknemers en hun werkomgeving. Denk aan een groenere werkomgeving of meer plantaardige menukeuzes in het bedrijfs­restaurant. Deze “tertiaire arbeids­voorwaarden” helpen we wel ontwikkelen binnen de pilot, maar moeten daarna een plek krijgen in de bedrijfsvoering.’

Met een duurzame cao kunnen we echt verschil maken, zeggen Gerard en Marije

Van pilot naar implementatie Het komend jaar wordt volgens Marije dan ook spannend voor de pilotprojecten. ‘Een goed idee en een geslaagd experiment zijn nog geen arbeidsvoorwaarden. Als je beleid, diensten of procedures structureel duurzamer wil maken, dan kan dat alleen samen met de uitvoerders, beleids­medewerkers of eind­verant­woordelijke binnen de rijksbedrijfsvoering die daarover gaan. Zij moeten het stokje overpakken, mede­eigenaar worden en besluiten nemen.’ De zeven impactprojectleiders zochten afgelopen jaar daarom contact met belangrijke partners voor hun thema om samen pilots te draaien. Marije: ‘Dat gaat goed. Op onze DEMO Dag op 14 oktober 2025 presenteren we de resultaten. Het belangrijkste doel van de pilot is daadwerkelijk impact maken. We zijn zeker niet de enige die met verduur­zaming bezig zijn. Daarom kloppen we ook aan bij projecten en programma’s binnen het Rijk die met dezelfde thema’s bezig zijn, zodat we elkaar kunnen versterken. We vervullen een brugfunctie: we zorgen voor verbinding op concrete projecten en bieden de menskracht, middelen en experimenteerruimte om initiatief te nemen, te innoveren, doorbraken te forceren en te versnellen.’

Duurzame verandering De pilot eindigt volgend jaar met een afsluitende DEMO Dag, waar de oogst wordt gepresenteerd. En dan? Gerard: ‘We hebben zaadjes geplant, de kracht van experimenteren laten zien en verduur­zaming in beweging gezet. Als alle zeven impactprojecten een plek krijgen in de cao of bedrijfsvoering dan hebben we een mooie stap gezet.’ Pilots blijven organiseren is volgens hem niet de bedoeling. ‘Maar een vast potje voor experimenteer­ruimte in de cao opnemen, kan heel behulpzaam zijn om nieuwe ideeën te blijven ontwikkelen.’ Ondertussen is het effect van de pilot ook buiten het Rijk voelbaar. Steeds meer werkgevers hebben belangstelling. Gerard: ‘Ik hoop dat andere cao’s ons hierin gaan volgen. Er moet echt iets gebeuren, de hele maatschappij moet in beweging komen. Een duurzame cao is een krachtig instrument om impact te maken op gebied van klimaat, milieu en verantwoord werkgeverschap. Als grootste werkgever hebben we een voorbeeldrol.’ ◼

Deel dit artikel