Over duurzamere IT en jouw impact

‘De cloud ligt op je nachtkastje’

Tekst Ellen Röling Beeld Hilbert Krane

Digitale rommel op je laptop, overbodige apparaten in de la, veel te veel foto’s in de cloud. ICT-gebruik heeft enorme impact op klimaat en milieu. Impactprojectleider ICT Pepijn van der Spek en duurzaamheidscoördinator Rachel Kuijlenburg zetten zich daarom in voor minder ICT-middelen en bewuster datagebruik op de werkvloer. Met ondermeer een e-learning die laat zien hoe je dat aanpakt.

Volgens Pepijn en Rachel lijkt het verduurzamen van het IT-systeem voor veel mensen een ver-van-mijn-bedshow, maar dat is het zeker niet

‘Iedere ambtenaar zou moeten weten hoe je duurzaam met data omgaat’

‘De meeste mensen hebben geen flauw idee wat de impact van data is,’ vertelt Rachel. ‘Ze beseffen niet dat hun foto’s en bestanden zijn opgeslagen in een gigantisch datacenter, waar er waarschijnlijk ook al meerdere back-ups van zijn gemaakt. Al die opslag kost energie, veroorzaakt daarmee CO2-uitstoot en slurpt koelwater. Ook moet er steeds meer hardware bijgeplaatst worden om de toenemende hoeveelheid data te kunnen opslaan.’ Om dat zichtbaar te maken organiseren Pepijn en Rachel informatieve events en installaties. ‘Voor mensen is het moeilijk voor te stellen dat een e-mail CO2-uitstoot veroorzaakt. Per e-mail is dat gemiddeld 7 gram. Op zich weinig, maar als je 320 miljoen e-mails per jaar verstuurt, zoals de Rijksoverheid, dan tikt dat flink aan!’

Houten CO2

Ontwerpbureau Slijpstof maakte in opdracht van het impactproject ICT en de Belastingdienst een installatie met houten ballonnen, die CO2-volumes letterlijk tastbaar maken. Rachel: ‘Eén ballon symboliseert bijvoorbeeld de uitstoot van alle nieuwsbrieven die ambtenaren per jaar ontvangen.’ Pepijn en Rachel plaatsen de ballonnen op wisselende locaties binnen het Rijk om bewustwording te creëren over data en CO2-impact. Soms met een heel spektakel. ‘Op de locatie Beatrixpark, de Haagse Silicon Valley van de Rijksoverheid, hebben we de tentoonstelling officieel geopend met het doorknippen van een lintje, het hijsen van een vlag, lunchlezingen en sessies en eerste hulp bij opruimen, als onderdeel van de Maand van de Duurzame Digitalisering.’

E-learning verplichte kost Iedere ambtenaar zou moeten weten hoe je duurzaam met data omgaat. Daarom ontwikkelden ze een e-learning. Hierin leer je onder meer hoe je data deelt: niet door grote bestanden als bijlagen rond te mailen, maar door documenten te delen via een linkje naar Sharepoint of een documentmanagementsysteem. Ook komt de regelgeving aan bod. ‘Bij de overheid werken we de hele dag met data en hebben we een gigantische databerg verzameld, maar niemand leert je welke afspraken er zijn voor bewaren en opruimen. Het doel is de e-learning standaard op te nemen in het onboardings­proces voor nieuwe ambtenaren. Een goed begin.’ Daarnaast ontwikkelde Rachel webinars voor geïnteresseerden binnen en buiten de overheid.

Minder IT-middelen Veel collega’s hebben oude telefoons, snoeren, ongebruikte laptoptassen en meer in hun la liggen. En bij de Domeinen Roerende Zaken in Hoogeveen stapelen de afgedankte apparaten zich op. Dit is niet efficiënt.’ Pepijn ziet ook hier kansen in bij het onboardingsproces. Pepijn: ‘Vrijwel alle nieuwe medewerkers krijgen standaard een laptop, een telefoon en soms ook een tablet, laptoptas en telefoonhoesje. Terwijl ze dat soms helemaal niet nodig hebben. Zo werken bijvoorbeeld stagiares en externe medewerkers vaak liever met hun eigen telefoon en laptop vanuit de studie of werkgever. Daarbij zijn zij slechts tijdelijk in dienst. Ook voor rijksbrede trainees en ambtenaren die voor opdrachten vaak wisselen van ministerie is het onpraktisch om steeds weer nieuwe apparatuur te ontvangen in het onboardingproces. Het zou mooi zijn als dit proces meer aansluit op de behoefte van de medewerker, zodat er minder apparaten in omloop komen en gebruikte hardware opnieuw kan worden ingezet voor tijdelijke medewerkers.’ Dat lijkt niet zo ingewikkeld, maar de praktijk is anders. Rachel: ‘De hele keten moet meedoen, van inkoop tot recycling. Samen moeten we een integraal, duurzamer proces maken.’ Dat soort processen vragen een lange adem. Want er is niet één HR-afdeling of één ICT-dienstverlener waarmee je afspraken kunt maken, het landschap is versnipperd. Gelukkig kan de pilot ook meeliften op bestaande initiatieven met hetzelfde doel. Pepijn: ‘Vanuit Economische Zaken sturen ze bijvoorbeeld een Kamerbrief naar de Tweede Kamer over alles wat moet gebeuren om duurzamer met ICT-grondstoffen om te gaan. Daar kunnen ook wij een bijdrage leveren.’

Van Fairphone tot AI Vanuit de medewerkers blijven ondertussen vragen komen op het snijvlak van ICT en duurzaamheid, die prima binnen het impactproject ICT-passen. Pepijn: ‘Regelmatig vragen mensen waarom ze niet kunnen kiezen voor de duurzame Fairphone. Op het eerste gezicht een prima duurzaam alternatief binnen het aanbod van Android-telefoons. Een aantal jaar geleden hadden enkele ICT-dienstverleners binnen het Rijk de eerste versie echter al getest, maar waren toen niet enthousiast. Met name met het oog op cybersecurity en garanties op updates. Inmiddels is Waag Futurelab vanuit het initiatief Next Generation Internet (NGI) van de Europese Commissie aan het onderzoeken of de Fairphone inmiddels wel geschikt is voor de overheid, nu met opensourcesoftware. Dat is een interessante ontwikkeling waar we graag bij aanhaken.’ Ook het enorme energieverbruik van steeds populairder wordende AI-platformen roept vragen op. De overheid is zelf nog nauwelijks bezig met het aspect duurzaamheid bij de ontwikkeling van AI-systemen , maar Pepijn en Rachel pakken het op: ‘We kijken samen met een Nederlandse startup naar een duurzaam AI-model. Niet voor een brede uitrol, maar om te laten zien dat het anders kan en dat je AI ook duurzaam kunt ontwikkelen, hosten en toepassen.’

‘Ook het enorme energieverbruik van AI-platformen roept vragen op’

Onderdeel van het systeem Op IT-gebied valt nog genoeg te verduurzamen. Waar kun je echt impact maken? Rachel: ‘IT is gewoon heel ingewikkeld. Het is een gigantisch systeem met aan de ene kant je laptop of mobiel en aan de andere kant de datacenters. Daartussen zit een groot netwerk van kabels, software en satellieten. Alles communiceert met elkaar: als je software verduurzaamt, dan heeft dat invloed op het energieverbruik en levensduur van de hardware. Dus als je het IT-systeem wil verduurzamen, dan moet je eigenlijk het hele landschap bijstellen.’ Voor mensen lijkt dat een ver-van-mijn-bedshow, maar niets is minder waar. ‘De cloud ligt op je nachtkastje. Binnenkort maak ik een workshop over de NIET-ver-van-mijn-bedshow, waarin ik uitleg dat iedereen die IT gebruikt automatisch onderdeel is van het systeem. Dat betekent niet dat jij in je eentje het verschil maakt. Maar samen, dus met elke werknemer, software, hardware, datacenters, Rijksoverheid, ICT-dienstverleners en meer, kunnen we echt impact maken.’ ◼

Deel dit artikel