Tegenspraak in beeld
Cartoons over typische ambtenarenzaken
Tekst Pieter Verbeek Beeld Margot van Ark
Hoe tegenspraak op een toegankelijke en humoristische manier kan worden vormgegeven laat Margot van Ark zien. Van Ark is beleidsmedewerker bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en houdt haar collega’s elke week een spiegel voor met haar grappige cartoons over typische ambtenarendingen. Met het doel om ze bewust te maken van de taal die ze gebruiken. Of het nu gaat om de afdronk van een meeting, het grasduinen door beleidsopties of de thermometer ergens insteken.
Drie cartoons van Margot van Ark
Toen ze in 2020 bij het ministerie kwam werken besloot Van Ark haar tekentalent in te zetten om haar verwondering te uiten over het taalgebruik op het departement. ‘Als nieuweling krijg je te maken met heel veel nieuwe begrippen en afkortingen. Er is veel onduidelijke taal, die overigens ook erg bloemrijk en mooi kan zijn, maar die voor de buitenstaander niet altijd goed te volgen is.’ Deelde ze eerder haar strips met haar directe collega’s, al snel waren de cartoons te zien op het intranet voor alle collega’s. Uiteindelijk maakte ze een eigen Instagrampagina aan: @ambtenaardig.
Meegaan in organisatiecultuur Daar plaatst ze regelmatig een cartoon om het taalgebruik op de werkvloer aan te kaarten. Dit is volgens haar ook een vorm van tegenspraak. ‘Voor mij is tegenspraak ook het bevragen van een status quo. Waarom doen we dit eigenlijk op deze manier? Ik merkte toen ik hier kwam werken dat het erg makkelijk is om mee te gaan in de heersende organisatiecultuur. Door er cartoons over te maken blijf ik er bewust van. Het helpt mij om me af te blijven vragen waarom we iets op een bepaalde manier doen. Ons taalgebruik, als herkenbaar voorbeeld, is niet voor iedereen begrijpelijk. Ik wil dat aankaarten en tegelijkertijd ook met humor een inkijkje te geven in wat er eigenlijk gebeurt in zo’n toren van een ministerie, van een stukje van onze interne cultuur.’ Over de term loyale tegenspraak maakte Van Ark een cartoon van een ambtenaar die bij een leidinggevende aan tafel zit en net deze van tegenspraak heeft voorzien. ‘Nog een zo’n bezwaar en je krijgt een gratis koffie,’ zegt de leidinggevende tegen het hoofdfiguurtje, die een koffiestempelkaart heeft. ‘Ik vond de term loyale tegenspraak heel ambtelijk en omslachtig. Tegenspraak zelf vind ik best een mooi woord, maar het loyale kun je op heel veel manieren interpreteren. Dat maakt het ambigu. Uiteindelijk bedacht ik iets met customer loyality, die koffiestempels. Dat vond ik wel een mooie boodschap: terugkerende tegenspraak.’
Richting je eigen collega’s Tegenspraak noemt Van Ark een belangrijke waarde voor ambtenaren. ‘In elke gezonde organisatiecultuur moet daar eigenlijk ruimte voor zijn. Tegenspraak gaat voor mij ook over (zelf)reflectie, een spiegel voorhouden. Het zit in omgangsvormen, iets bespreekbaar kunnen maken, stilstaan bij je eigen waarden en die kunnen benoemen.’ En dat gebeurt op veel verschillende niveaus. Van Ark: ‘Tegenspraak kan ook gewoon richting je eigen collega’s zijn, niet alleen jij tegenover de minister. Bijvoorbeeld over taalgebruik. Wat bedoel je eigenlijk precies wanneer je dit zegt? Tegenspraak begint sowieso met benoemen dat je iets ingewikkeld vindt, dat je ergens over twijfelt of dat iets je verbaast. Het is essentieel om daar ruimte voor te maken in je werk, ook al is het in het klein.’ ◼
Deel dit artikel