Zelf politicus worden Tegenspraak en loyaliteit sluiten elkaar op geen enkele manier uit, zegt Van Dorp. ‘Loyaliteit is de norm. Het uitgangspunt. Dat staat ook niet ter discussie. Ambtenaren hebben de taak om de ideeën van bestuurders om te zetten in beleid. Maar als er praktische bezwaren zijn, dan noem je die.’ Dit kunnen ook gewetensbezwaren zijn. ‘Dan is er een legitiem besluit, maar als individuele ambtenaar kun je er niet aan meewerken. Vanuit je religie, of door een andere overtuiging. Ook dat kan een goede reden zijn.’ Van Dorp zegt er meteen bij dat niet iedere mening even zwaar telt. ‘Alle ambtenaren hebben eigen opvattingen. Die delen ze ook wel, maar ze zijn niet leidend. Ze weten: ik ben niet degene die bepaalt. Je moet als ambtenaar bereid zijn om met andersdenkenden te werken. Als je bij elke afwijkende mening ook ander beleid wilt, moet je zelf politicus worden.’

Eigen waakzaamheid Toch roept Van Dorp ambtenaren op om die afwijkende mening wel te delen. ‘Dat helpt om argumenten te bespreken en overtuigingen scherper in kaart te brengen. Tegenspraak is dus een mix van persoonlijke en professionele opvattingen.’ Hier ligt ook een verantwoordelijkheid voor leidinggevenden, zegt hij. ‘Een veelgehoorde klacht van ambtenaren is: ik lever tegenspraak, maar word niet gehoord. Het is lang niet altijd de bestuurder die dat veroorzaakt. Soms al de eerste manager.’ Bestuurders raadt hij aan zich bewust te worden van hun eigen waakzaamheid. ‘Je voelt je gauw onzeker, kwetsbaar, als bestuurder. Dat is niet voor niets. Er is altijd wel iemand die het op jouw positie gemunt heeft. De reflex bij kritiek is dan: ik ben het er niet mee eens. Omdat je je bedreigd voelt, kap je iemand meteen af.’

Waarheid Van Dorp vat zijn idee van loyaliteit als volgt samen: ‘Je vertelt elkaar de waarheid, ook als dat niet goed uitkomt, maar je houdt elkaar tegelijkertijd vast. Ik kan me voorstellen dat je je als topambtenaar verzet tegen een opdracht waarvan je weet: dit stuurt mijn organisatie de mist in. Straks zijn we jarenlang bezig een systeem op te tuigen dat niet werkt.’ Al plaatst hij ook hier weer een nuance. ‘Het is natuurlijk belangrijk dat het bestuur de ruimte krijgt om dingen te veranderen. Ambtenaren kunnen ook een blinde vlek hebben. Misschien heeft dit bestuur wel betere plannen dan het vorige bestuur, daar moet je voor openstaan.’ Van Dorp roept politici op vooral niet bang te zijn voor ambtelijk activisme. ‘Demonstraties springen het meest in het oog. Denk aan XR Ambtenaren (Extinctionrebellion.nl/community/xr-ambtenaren), dat zich aansluit bij protesten voor een beter klimaatbeleid. Of de staking bij Buitenlandse Zaken in verband met de situatie in Gaza. Maar er zijn ook andere vormen. Petities die intern rondgaan bij gemeenten en uitvoeringsorganisaties. Een brandbrief van topambtenaren.’