Beleid uitvoeren in verbINDing
Ruimte om mens te zijn in je werk
Tekst Chantal Richter Beeld Hilbert Krane en Saman Mirza
Is iemands toekomst in Nederland? Of wordt het een terugkeer naar het land van herkomst? Als asielmedewerker bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) neemt Ashley van Dam besluiten die levensbepalend zijn. ‘Het helpt mij enorm te weten dat ik altijd welkom ben om te sparren met een collega in een hoorkamer naast me. Want ook al voeren wij “slechts” de regels uit, soms is het prettig om hardop te denken over hoe beleid uitpakt, en hoe je daarbij de menselijke maat bijvoorbeeld betrekt.’
‘Die extra checks maken de besluit- vorming beter’
Volgens Ashley van Dam geeft de IND bewust ruimte aan tegenspraak
Saman Mirza is manager van de directie Asiel en Bescherming, en de leidinggevende van Van Dam. Hij hecht grote waarde aan reflectie. ‘Ik vind het belangrijk om te leren van het perspectief van de ander, ook al verschil je van mening. Ashley doet dat op een heel natuurlijke wijze in haar werk, ze zoekt actief de verbinding. Dat betekent veel voor ons binnen de IND, waar we bewust ruimte geven voor tegenspraak.’
Intense gesprekken Als hoor- en beslismedewerker neemt Van Dam het “gehoor” af waarin asielzoekers vertellen waarom zij hun toekomst in Nederland zien. Die gesprekken zijn altijd op locatie. Vanaf hun verblijflocatie komen aanvragers van asiel naar Den Bosch. Zo’n gehoor duurt over het algemeen een hele dag. Van Dam vraagt aan de asielzoeker wat er gebeurd is in het land van herkomst. ‘Waarom zoekt iemand een veilig onderkomen in Nederland? Waarvoor vreest iemand? Is dat aannemelijk? Wat heeft iemand al ondernomen om bescherming te vragen? Iemand moet zich comfortabel voelen om hierover te vertellen.’ Een tolk helpt de taalbarrières te overbruggen. En dan zijn er natuurlijk ook nog culturele verschillen. ‘Mensen leggen hun hele hart en ziel op tafel. Het zijn intense gesprekken. Als ik behoefte heb aan een tweede paar ogen en oren, kan ik altijd aan de bel trekken. In principe neemt een andere collega een beslissing op het gehoor dat ik heb afgenomen, om zo ook de afstand te bewaren. Dat besluit nemen we aan de hand van het op dat moment geldende beleid. Wij zijn immers een uitvoeringsorganisatie.’
‘Je moet een moment pakken om stil te staan’
Saman Mirza: 'Tegenspraak is mogelijk wanneer er een vertrouwelijke setting is'
Extra checks Van Dam is tekenbevoegd, dat wil zeggen dat ze zelf besluiten kan nemen. ‘Maar ik spreek vaak zaken door met een collega, om te checken of een ander tot dezelfde conclusie komt.’ Mirza vult haar aan: ‘Regels geven ruimte voor menselijke interpretatie. Het past bij tegenspraak om daarover in gesprek te gaan.’ ‘Nagenoeg alle beslissingen tot afwijzing van een asielaanvraag komen bij de rechter, omdat de aanvrager in dat geval in beroep gaat,’ legt Van Dam uit. ‘Soms stelt de rechter een asielzoeker in het gelijk, dan gaat de aanvraag opnieuw bij ons in behandeling. Omdat ik een groot rechtvaardigheidsgevoel heb, ben ik blij met zo’n zorgvuldig proces. Die extra checks maken de kwaliteit van de besluitvorming beter.’
Veilige gesprekscultuur Van Dam: ‘De IND is in de eerste plaats een uitvoeringsorganisatie. Wij voeren als ambtenaren het beleid uit. Maar dat ontslaat ons niet van de plicht stil te staan bij wat je eigenlijk aan het doen bent.’ Volgens filosoof Hannah Arendt is het noodzakelijk dat er ruimte is om mens te zijn op de werkvloer. Je bent meer dan je functie. Ambtenaren zijn mensen van vlees en bloed. Met emoties, vragen en twijfels. Je staat immers als mens met twee benen in de wereld. Je kunt je morele kompas niet thuislaten. Daarbij hebben we de ander nodig om ons een spiegel voor te houden. Van Dam vertelt dat bij de IND recent een interne sessie is gehouden over de kwestie Israël en Gaza. ‘Dit gesprek werd begeleid door gespreksleiders van het rijksprogramma Dialoog en Ethiek, die een veilige gesprekscultuur bevorderen. We spraken over persoonlijke vragen en zorgen.’ Van Dam vindt dit soort bijeenkomsten met collega’s waardevol. ‘Het geeft een gevoel van verbinding. En het geeft zingeving.’ Ze herinnert zich een sessie waarin IND-medewerkers gezamenlijk fragmenten bekeken van de NPO-serie De Wereld in Ter Apel, over wat er allemaal achter de schermen gebeurt in het aanmeldcentrum. ‘In zo’n dialoog ervaar je dat je je mag uitspreken. Er is een veilige omgeving. Het heeft onze onderlinge band versterkt.’ Samen met drie andere collega’s heeft Van Dam een interne werkgroep opgericht. ‘Dat doen we onder de naam “VerbIND”. Binnenkort organiseren we een dialoog met collega’s van de directies Nareis, Juridische Zaken en Regulier verblijf en Nederlanderschap. Alles is bespreekbaar. Ook je mening over actualiteiten, want ons werk staat onder grote politieke en maatschappelijke belangstelling. Het zijn spannende tijden.’
Alsof je tegen een vriend praat ‘Tegenspraak is mogelijk wanneer er een vertrouwelijke setting is,’ zegt Mirza. ‘Een setting waarin we respectvol naar elkaar luisteren. Waar het veilig is om je twijfels uit te spreken.’ Van Dam: ‘Als aan die randvoorwaarden is voldaan, dan kost tegenspraak geen moeite. Dan is het bijna alsof je tegen een vriend praat.’ Mirza benadrukt dat het ‘gaat om het bespreekbaar maken van vragen of gevoelens. We laten zien hoe regels in bepaalde gevallen uitpakken. Op de lange termijn geven zulke signalen misschien aanleiding om andere beleidskeuzes te maken. Maar die vraag ligt op een andere tafel.’ Volgens Van Dam betekent tegenspraak dat je een moment pakt om stil te staan. ‘Soms moet iets je van het hart.’ Mirza: ‘Het enige wat je dan nog te doen hebt als medewerker, is de ruimte pakken die er al is. Daarom zeg ik tegen alle ambtenaren die dit lezen: je mening mag er zijn.’ ◼
Deel dit artikel