Op de Haagse Markt of de Schilderswijk
Hoe maak je contact met kwetsbare inwoners?
Tekst Dave Schut Beeld Hilbert Krane
Ambtenaren zouden meer streetwise moeten worden, Maar wat betekent dat? En waarom is het verstandig om vooral jonge ambtenaren daartoe te stimuleren?
Volgens Mitchell Hendriks en Naima Khoulali heeft de ambtenaar van de toekomst sterke sociale vaardigheden nodig
‘In een kwetsbare wijk ontwikkelen inwoners een eigen taal’
Zoals elk jaar wordt ook in 2024 de Jonge Ambtenaar van het Jaar gekozen, en ditmaal gaat de eer naar de ambtenaar die het meest streetwise is. Mitchell Hendriks, beleidsmedewerker bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en voorzitter van FUTUR, het landelijk netwerk van en voor jonge ambtenaren dat de verkiezing organiseert, legt uit wat dit inhoudt. ‘We weten al jaren dat ambtenaren vaker in contact zouden moeten komen met inwoners. Dat gebeurt op veel plekken ook wel, maar nog niet genoeg. Een rijksambtenaar die Kamervragen moet beantwoorden, zit bijvoorbeeld de hele dag te tikken. Terwijl je ook de tijd zou moeten krijgen om in de samenleving frisse antwoorden op die vragen te vinden. Die balans is nu een beetje zoek.’ Volgens Hendriks is de ambtenaar van de toekomst een ambtenaar met sterke sociale vaardigheden. ‘De technologische ontwikkeling gaat ontzettend hard, maar robots hebben geen ethische en emotionele competenties. Dat wordt voor de ambtenaar des te meer van belang. Gesprekken voeren, inlevingsvermogen tonen, jezelf in een inwoner kunnen verplaatsen. En misschien zijn er ook meer ambtenaren nodig die dit baseren op eigen ervaringen, die misschien zelf ooit op een negatieve manier met de overheid in aanraking zijn gekomen, en die dus weten wat iemand op zo’n moment nodig heeft.’
Straatgeletterdheid In die laatste groep is ook Naima Khoulali geïnteresseerd. Khoulali verzorgt de aansturing van het rijkstraineeprogramma bij twee ministeries (Economische Zaken en Klimaat en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) en volgt daarnaast een avondmaster bestuurskunde aan de Universiteit Leiden. Als afsluiting van die master doet ze onderzoek naar ‘straatwijsheid’ onder rijksambtenaren. Khoulali focust zich voornamelijk op de sociologische interpretatie van de term. ‘Dan gaat het om de invloed van persoonlijke ervaringen. Denk aan opgroeien in een kwetsbare wijk, waarin je de harde kant van de samenleving leert kennen.’ In zo’n omgeving ontwikkel je een eigen taal, zegt Khoulali. ‘Je zou het straatgeletterdheid kunnen noemen. Ik denk dat die veelbesproken kloof tussen politiek en burger voor een deel komt doordat ambtenaren lang niet altijd weten hoe het er in kwetsbare wijken aan toe gaat. De streetwise ambtenaar, daarentegen, kan van rol wisselen. Die weet hoe je met een inwoners contact maakt die niet tot de intellectuele doelgroep behoort. Die loopt over de Haagse Markt, of door de Schilderswijk, en voelt zich op zijn gemak.’
Afstand Voor haar onderzoek gaat Khoulali ambtenaren hierover interviewen. Een LinkedIn-oproep leverde ontzettend veel reacties op. Ze heeft al enkele interviews afgenomen. ‘Bijvoorbeeld met iemand die in de daklozenopvang heeft gewerkt. Ook zo’n ervaring maakt je straatwijzer. Daarnaast heb ik een ambtenaar gesproken die juist zei dat hij die straatwijsheid aan het verliezen was, omdat hij in de beleidsontwikkeling zat. Hij sprak zelden uitvoerings- of gemeenteambtenaren. Hij voelde toch een soort afstand.’ Hoewel de roep om straatwijsheid vooral van jonge mensen komt, zijn jonge ambtenaren hier niet per se bekender mee, zegt Hendriks. ‘Misschien is zelfs het tegenovergestelde het geval. Jonge ambtenaren krijgen doorgaans de wat minder spannende, bureaucratische taken.’ En dat terwijl deze generatie straks die competentie van straatwijsheid het hardst nodig heeft. ‘Voordat deze omwenteling bij de overheid effect heeft, zijn we weer jaren verder. Dan is het goed als we de jonge ambtenaren van nu hierin hebben opgeleid.’ De jonge ambtenaar heeft hulp nodig, benadrukt Hendriks. ‘Als je net begint, heb je geen flauw idee hoe alles werkt. Als iemand dan tegen je zegt: ga wat vaker naar buiten toe, dan kun je daar niks mee. Sommige jongeren vinden het al spannend om de telefoon te pakken om te bellen. De opdracht moet dus niet te groot zijn. Het moet klein en behapbaar blijven.’
Balans Khoulali is ervan overtuigd dat uiteindelijk de kwetsbare Nederlander het meest gebaat is bij streetwise ambtenaren. ‘Er zijn zo’n twee miljoen mensen in ons land die het heel moeilijk hebben. En hoe hoger je in het ambtelijk apparaat komt, hoe minder diversiteit, oftewel: hoe groter de afstand tot die mensen. We moeten mechanismen inbouwen waarmee we die afstand verkleinen. Zodat we ook ambtenaren die hier weinig ervaring mee hebben, omdat ze nooit in armoede hebben geleefd, nooit gediscrimineerd zijn, hierin ondersteunen.’ Nog mooier zou zijn als de overheid mensen uit die kwetsbare groep wat vaker in dienst neemt, zegt Khoulali. ‘Dan worden ze veel beter vertegenwoordigd in beleidsontwikkeling. Daarvoor moeten we anders selecteren bij vacatures. We kijken naar competenties, maar nog niet naar straatwijsheid. Daar valt nog veel te winnen.’ Wat natuurlijk niet betekent dat de wat meer intellectuele, theoretische ambtenaar overbodig wordt, benadrukt ze. ‘Ook mensen die analytisch en bookwise zijn, hebben we heel hard nodig. Het gaat om de balans. Om al die verschillende perspectieven te verzamelen en op basis daarvan beleid te maken.’
Meelopen Het vergt daarnaast iets van de ambtenaar zelf, zegt Hendriks. ‘Als beleidsmedewerker bij BZK heb je niet dezelfde contacten als een arbeidsjurist bij het UWV. Maar als je een keer beleid maakt dat daarmee te maken heeft, kun je besluiten om een dagje met zo’n jurist mee te lopen. Om persoonlijke gesprekken bij te wonen, zodat je leert begrijpen waar het echt om draait.’ ‘Als je dan op een later moment tijdens een vergadering een beleidstekst bespreekt, en je merkt dat er iets niet klopt omdat je dat hebt gehoord van de mensen om wie het gaat, dan kun je zeggen: dit gedeelte zou ik aanpassen, want ik weet welk effect dat heeft in de praktijk.’ ◼
‘Ook mensen die bookwise zijn, hebben we heel hard nodig’
Deel dit artikel