Voedsel van dichtbij
Tijd rijp voor voedselstrategie
Tekst Jelle van der Meulen Beeld Shutterstock
Voedsel van dichtbij maakt ons voedselsysteem duurzamer en onze inwoners potentieel gezonder. DuurzaamDoor is goed op weg om een nationaal programma te helpen ontwikkelen voor lokale voedselvoorziening.
De stadslandbouw zit in de lift
‘We gaan terug naar ons eigen eten’
Daken vol bloeiende gewassen, volkstuintjes met seizoensgroenten en balkonnetjes vol met planten en kruiden: stadslandbouw zit in de lift. Dat is een goede zaak, zegt René Bruijns, secretaris Participatietafel Voedseltransitie bij DuurzaamDoor. ‘Voedsel van dichtbij kan duurzamer zijn, versterkt de sociale cohesie, is klimaatadaptief. Uitholling van bodem en aarde moeten we niet meer willen en kunnen we deels verhelpen door lokaal te produceren en te consumeren. We gaan terug naar ons eigen eten.’
Meer dan voedsel telen DuurzaamDoor werkt nauw samen met Stadslandbouw Nederland om een nationaal programma te helpen ontwikkelen voor voedsel van dichtbij. René zag dat alle verschillende voedselinitiatieven in gemeenten nog wat verspreid waren. ‘Wij ondersteunden hen met kennissessies, maar dat vond ik uiteindelijk te beperkt. Om ook onderwijs en onderzoek beter te betrekken, is de tijd rijp voor een nationaal programma.’ Jean Eigeman is voorzitter van Stadslandbouw Nederland. Met het nationale programma wil hij het gat tussen burger en landbouw kleiner maken. ‘Waar komt je eten vandaan, wat kun je ermee doen en wat doet het met je gezondheid? Veel mensen in de stad weten daar niet voldoende over.’ Stadslandbouw gaat ook volgens Jean om meer dan alleen het telen van voedsel: het kan de omgevingskwaliteit verbeteren en de stad leefbaarder maken.
Partijen verbinden Om het nationaal programma gestalte te geven, heeft DuurzaamDoor het afgelopen jaar verschillende webinars georganiseerd. Een daarvan ging over voedselraden: onafhankelijke burgerraden die ongevraagd adviezen geven aan het lokaal bestuur. Een ander webinar ging over de financiering van stadslandbouw. ‘Ik vond het altijd raar dat veelbelovende initiatieven geen financiering kunnen vinden, terwijl aan de andere kant partijen met geld niet van het bestaan van die initiatieven afweten,’ zegt René. ‘Wij brengen die partijen bij elkaar.’ Stadslandbouw Nederland was voorheen het Stedennetwerk Stadslandbouw. De uitbouw van een netwerk naar een platform naar een nationaal programma verloopt voorspoedig omdat men alle partijen aan tafel brengt, beaamt Jean. ‘Wij besteden aandacht aan concrete kennisvragen. Door dat te faciliteren, groeien we mee. Let wel: het is ook een beweging van onderop. Dus ruimen we aan tafel een belangrijke plaats in voor mensen die zelf met hun handen de worteltjes uit de grond trekken.’ Het nationaal programma moet geen centrum zijn waar alles gebeurt, maar eerder fungeren als een schakelkast die alle partijen uit de keten met elkaar in verbinding brengt, aldus Jean.
‘Op de huidige voet doorgaan is niet houdbaar’’
Leren van Vlaanderen Ter inspiratie voor het nationale programma Voedsel van dichtbij dat in Nederland wordt opgezet, keken René en Jean naar onze zuiderburen. Daar zit de voedseltransitie bijna standaard in het voedselbeleid van een gemeente, vertelt René. ‘Het is problematisch dat we dat hier nog niet zo doen. Je moet stadslandbouw meer profiel geven, door de betekenis en toegevoegde waarde uit te leggen. Dat begint met landelijk beleid en druppelt door naar lokale en regionale voedselstrategieën. Vergelijk het met de Regionale Energiestrategieën. Zoiets zouden we ook met voedsel moeten doen: Regionale Voedselstrategieën.’ De belangstelling voor stadslandbouw en voedsel van dichtbij is de afgelopen jaren toegenomen, voegt Jean toe, maar meer van onderop dan op bestuurlijk niveau. ‘Mondjesmaat sluiten gemeenten zich erbij aan. Soms menen gemeenten dat stadslandbouw concurreert met plaatselijke voedselondernemers, maar dat beeld klopt niet.’ René: ‘Het is een aanvulling op, geen vervanging van.’
Voorbij politieke kleur De gemeenteraad van Rotterdam heeft ingezien dat lokaal voedsel niet hoort bij de ene of de andere politieke kleur. Denk en Leefbaar Rotterdam, die in veel opzichten lijnrecht tegenover elkaar staan, staan beide niet bekend om hun duurzaamheidsagenda. ‘Totdat ze inzagen dat stadslandbouw ook een manier is om armoede te bestrijden,’ weet Jean. ‘Ze zijn niet direct ambassadeurs voor lokale voedselvoorziening, maar zijn gevoelig voor het argument om mensen middelen in handen te geven waarmee ze hun eigen voedselpakketten kunnen maken.’ Een ander mooi voorbeeld waarin veel samenkomt zag René in Friesland. Daar is een zogeheten sociale voedselzelfoogsttuin opgezet. ‘Klanten van de Voedselbank kunnen zelf hun groenten oogsten in een daarvoor aangelegde Voedseltuin. Dan pak je een aantal thema’s tegelijk aan. Dat is natuurlijk heel erg mooi en inspirerend.’
Wal en schip In 2024 loopt de huidige programmaperiode van DuurzaamDoor ten einde. René hoopt dat het nationale programma er tegen die tijd voor zorgt dat ongeveer de helft van de provincies en gemeenten voedselstrategie en voedselraden consistent in hun beleid hebben verankerd. ‘Dat is een hoge ambitie, maar als we dat voor elkaar krijgen, hebben we een hoop bereikt. Je hebt te maken met een systeemverandering, dus het kost nu eenmaal tijd. Uiteindelijk keert de wal het schip. Op de huidige voet doorgaan met eten produceren is simpelweg niet langer houdbaar.’ Kijken we nog verder vooruit, zeg naar het jaar 2050, dan moet er nog veel meer veranderd zijn, wat René betreft. ‘Dan hoop ik dat we nagenoeg geen vlees meer eten en dat de 80/20-principes van de Dutch Cuisine volledig zijn ingeburgerd. Dat houdt in 80 procent plantaardig,20 procent dierlijk voedsel, 80 procent lokaal, 20 procent globaal en 80 procent seizoensproducten, 20 procent buiten het seizoen.’ Jean voegt toe: ‘Er is helemaal geen tegenstelling tussen goede landbouw en natuurbeheer. In 2050 eten we veel bewuster uit de eigen omgeving. Voedselproductie is dan weer veel meer onderdeel van de natuur, met boeren als natuurbeheerders. Zoals het lang geleden ook was.’◼
Deel dit artikel