Zo’n 3 jaar geleden werd Utrecht in de Barometer Burgerparticipatie ook al uitgeroepen tot koploper. Sindsdien is er veel veranderd, zegt Irene Willems, programmadirecteur Samen Stad Maken. Utrecht had grote ambities die moesten leiden tot een grotere diversiteit, en daarmee representativiteit, van het deelnemersbestand. In december 2022 concludeerde de Rekenkamer Utrecht dat de gemeente er niet goed in slaagde om de diversiteit en de betrokkenheid van de inwoners te vergroten. En het was lang niet altijd duidelijk wat er met de inbreng van de deelnemers gebeurde. ‘We hebben dat rapport heel serieus genomen,’ zegt Willems nu, ‘en echt een switch gemaakt in ons beleid door samen met de inwoners te onderzoeken hoe het anders kon.’ En dat is broodnodig, ‘want het vertrouwen in de overheid neemt af, ook in Utrecht’. De belangrijkste conclusie: houding en gedrag van ambtenaren en het bestuur moesten beter. Willems: ‘Je kunt wel mooi beleid hebben, en een goede verordening, maar als niet iedereen het echt vanbinnen voelt, dan leidt het toch tot teleurstellingen. In verschillende situaties kozen we toch vaak voor de vorm van klassieke burgerparticipatie. Maar dat is in lang niet iedere situatie de meest geschikte vorm. We kiezen daarom minder vaak voor burgerparticipatie.’

Vragen stellen Klassieke burgerparticipatie is volgens Willems de vorm waarbij de gemeente het initiatief neemt om bij beleidsveranderingen een relatief kleine groep inwoners te betrekken als er al een plan ligt. Maar te vaak was zo’n traject een procedureel vinkje dat gezet moest worden, zegt ze. ‘Ik heb weleens gehad dat collega’s die met het nieuwe woonbeleid bezig waren, aan mij vroegen hoelang een participatietraject duurt’, zegt ze. ‘Mijn wedervraag was: hoelang duurt het maken van een woonvisie? Een participatietraject moet niet losstaan van het beleidstraject. Het moet onderdeel zijn van de manier van werken. Dat betekent dus niet dat we in onze ivoren toren beleid ontwikkelen, en dan het resultaat nog even voorleggen aan de inwoners. Daar zijn we echt van afgestapt. We gaan eerst vragen stellen. Voordat er een plan ligt, gaan we naar buiten. Draagvlak alleen is niet het doel. We willen dat plannen en uitvoering aansluiten bij de vraagstukken van mensen.’ Daar hoort ook bij, zegt Willems, dat inwoners zelf dingen kunnen uitvoeren en ‘zelf eigenaarschap kunnen nemen. Dat vraagt een andere rol van de gemeente.’