Constant leren en bijsturen in Wageningen
Tekst Rutger van den Dikkenberg Beeld Marieke Odekerken
De inwoners van universiteitsstad Wageningen zijn gemiddeld hoogopgeleid. De gemeente maakt graag gebruik van die kennis, maar ziet ook dat de inwoners ook een sterke mening hebben. ‘Helaas kan het niet altijd zoals mensen willen’, zegt adviseur stadsparticipatie Marlou de Jong.
Inwoners worden bevraagd over de toekomst van de gemeente
Koploper Wageningen is heel actief met burgerparticipatie. De laatste periode waren er trajecten over onder meer de toekomstvisie van de bebouwde kom tot 2045 en een groot beleidsplan voor gezondheid en zorg, geschreven samen met inwoners, professionals en ondernemers. En ook bij kleinere onderwerpen, zoals het hondenbeleid, wordt burgerparticipatie ingezet. Het opvallende is: Wageningen doet dat alles vooralsnog zonder een overkoepelende participatievisie. De gemeenteraad gaf de gemeente in 2023 de opdracht te werken aan zo’n visie, zegt adviseur stadsparticipatie Marlou de Jong. Ze levert een dezer dagen de ‘90-procent-versie’ van het stuk op. Wageningen heeft goede ervaringen met verschillende vormen van participatie. Het zorgtraject, Samen Wageningen, betrof cocreatie. De visie op de bebouwde kom was, zegt De Jong, ‘meer ingericht op het breed ophalen van waarden, kennis en ervaringen’. ‘Er wordt veel samengewerkt met de inwoners. Dat doen we al heel lang. Onze medewerkers zijn ook superbevlogen, en vinden het heel belangrijk.’
Verwachtingen Die open benadering heeft verwachtingen geschept, merkte De Jong tijdens themabijeenkomsten met inwoners. ‘We willen graag zo veel mogelijk samenwerken, en inwoners meer zeggenschap geven. Maar mensen geven ook aan dat ze niet de tijd hebben om daar altijd over mee te denken. Ze wijzen er dan soms op dat dat de taak van de gemeenteraad is, en dat ze vertrouwen dat die de goede besluiten neemt.’ Het vraagt om een zorgvuldige afweging: wanneer kies je wel voor participatie? Wanneer niet? En welk instrument is dan het meest geschikt? Over het algemeen, ziet De Jong, is de stelregel: hoe groter de impact op iemands dagelijkse leven, hoe belangrijker het is om betrokkenheid te organiseren. En die betrokkenheid is hoog in universiteitsstad Wageningen. De meeste inwoners zijn hoger opgeleid, politiek betrokken, deskundig en hebben een sterke mening over wat zij wel of niet wenselijk vinden. Het is niet moeilijk om hen te enthousiasmeren voor een nieuw participatieproject, eerder moeten ze afgeremd worden. In een democratische samenleving krijg je immers niet altijd je zin. Verwachtingsmanagement is van belang in een goed participatietraject, zegt De Jong. ‘Het is daarbij echt belangrijk dat we ook de inbreng meenemen van mensen die een andere mening hebben. Zij moeten zich ook gezien en gehoord voelen, en hun zorgen moeten in de uitwerking ook erkend worden.’
‘We doen extra moeite voor de zachtere stemmen’
Autoluw De Jong haalt een voorbeeld aan. In de visie voor de bebouwde kom zijn afspraken gemaakt over autoluwe wijken. Zo moet er meer ruimte ontstaan voor groen. De wijk De Nude is als een van de eerste aan de beurt, omdat daar ook al rioolwerkzaamheden gepland waren. Maar juist in De Nude, een wijk met veel hoogbouw en sociale huur, hebben de inwoners minder actief meegedaan met het participatietraject. En ze zijn het ook lang niet allemaal eens met de autoluwe visie, bleek vorig jaar november. ‘Inwoners hebben daar het gevoel dat dit plan wordt doorgedrukt. En de emoties liepen hoog op. Dat is wel een lastig moment geweest.’ Een extra bijeenkomst in de wijk gaf ruimte om alsnog het gesprek met de buurtbewoners aan te gaan en de gemoederen te bedaren. Maar het versterkte in Wageningen wel het besef dat zulke participatietrajecten kwetsbaar zijn als niet iedereen gehoord wordt. ‘We moeten extra moeite doen voor de stemmen die zachter zijn,’ zegt De Jong. ‘Dat betekent dat we niet alleen informatiebijeenkomsten op het stadhuis moeten organiseren, maar echt de wijken in moeten gaan. Als je nieuwsgierig bent, en de intentie hebt om het beleid te verbeteren of te verrijken, dan moet je op zoek gaan naar alle geluiden, en deze ook een plek geven. Ook als ze anders zijn dan je vooraf had verwacht. Alleen dan krijg je voldoende draagvlak.’ Cruciaal voor een goed traject is niet alleen dat je de juiste mensen bereikt en meeneemt, zegt De Jong. Helder uitleggen waar je als gemeente naartoe wilt, hoeveel invloed inwoners daarop hebben, en terugkoppelen wat er met die inbreng is gebeurd, zijn aspecten die minstens zo belangrijk zijn. Uit de Quick Scan Lokale Democratie die Wageningen heeft laten uitvoeren, blijkt dat de ambtenaren wel tevreden zijn, ‘maar de inwoners soms wat minder. Met name de originele inwoners van Wageningen voelen zich wat ondergesneeuwd door de groep studenten van de universiteit.’
Omgevingswet In de op te stellen visie besteedt De Jong aandacht aan alle ervaringen die de gemeente, inwoners en maatschappelijke organisaties tot op heden hebben opgedaan met participatie. Dat doet ze samen met de collega’s, want daar zit al praktijkervaring. ‘De collega’s van beleid staan hier heel erg voor open. Want zij zitten allemaal met de vraag hoe ze dit het beste kunnen aanpakken.’ Maar met name het ruimtelijk domein is nog zoekende, ziet ze. Bij grote woningbouwprojecten is de private projectontwikkelaar op basis van de Omgevingswet verplicht om via bewonersparticipatie op zoek te gaan naar draagvlak. De Jong: ‘Wat is dan de rol van de gemeente? Hoe sturend kunnen we zijn richting de ontwikkelaar? En in hoeverre moeten wij hun werk controleren? De gemeenteraad wil hier meer grip op.’ Wanneer is De Jong tevreden? ‘Uiteindelijk willen we toe naar een situatie waarin we voor elke situatie een passende vorm van samenwerking hebben. En dat we er altijd samen uitkomen. Dat betekent ook dat we de visie niet te veel moeten dichttimmeren of met vaste stramienen moeten gaan werken. Belangrijker is dat we vastleggen vanuit welke houding we te werk gaan. Dat vraagt constant leren en bijsturen. Die mogelijkheid willen we in de visie ook bieden.’ ◼
Marlou de Jong
Deel dit artikel