Visieloos

Politieke partijen bleven onduidelijk over hun visie op Nederland in Europa tijdens de verkiezingsperiode. Het ontbreken daarvan is misschien onderdeel van een groter gebrek aan ideologische visie in de Nederlandse politiek. Hoogleraar Tom van der Meer observeert dat Nederlandse politici zich voornamelijk richten op het oplossen van belangrijke problemen, zoals defensie, woningtekort en het eigen risico in de zorg. Resultaatgerichtheid staat centraal in de politieke boodschap van het politieke midden1. Maar ze gaan voorbij aan een dringende en fundamentele vraag: wat is de plek van Nederland in Europa? Een visie op Europa is dringend nodig, want Nederland moet zich staande houden in een steeds vijandelijkere wereld. Nederland kan niet langer steunen op de Verenigde Staten (VS) van Amerika. Sterker nog, de VS, Rusland en China vechten om invloed over Nederlands beleid. Nederland heeft niet de capaciteit om deze invloeden alleen te weerstaan. Europese samenwerking biedt een mogelijkheid om dat samen met andere landen op te pakken. In reactie op het wegvallen van de VS als betrouwbare bondgenoot werken de EU-lidstaten al meer en meer samen op zelfs het gevoelige terrein van defensie. Ook samenwerkingsverbanden met Groot-Brittannië en Oekraïne bieden de kans om samen onze veiligheid en vrijheid te garanderen. De vraag is hoe deze verregaande samenwerkingsverbanden te verenigen zijn met onze nationale democratie.

Jan Pieter Beetz is universitair docent gespecialiseerd in politieke theorie en Europese integratie aan het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht. Samen met collega's schrijft hij bij toerbeurt over zaken die Europa aangaan. Het uitgangs­punt: de Europese Unie is meer dan Brussel alleen.

Een visie op de plek van Nederland in Europa is niet alleen een dringende vraag, maar ook fundamentele vraag over de identiteit van onze politieke orde. De Italiaanse politicus en politicoloog Gaetano Mosca (1858-1941) noemt zo’n visie: een politieke formule2. Deze formule moet voldoen aan het verlangen onder mensen om hun plek in de politieke orde en gemeenschap te kennen, om betekenis te verlenen aan hun (politieke) leefwereld. En daarvoor is dus een visie nodig die houvast geeft. Ze gaat dus verder dan beleidsposities of een ideologisch conflict. Zonder breed gedeelde formule blijft de politieke orde instabiel. Een visieloze politiek is een open uitnodiging aan revolutionaire tegenmachten die wel een visie bieden. Politieke partijen uit het midden doen er goed aan om een visie op Nederland in Europa uit te gaan dragen. De populisten hebben wel een duidelijk en revolutionair antwoord. Zo schetst Geert Wilders van de Partij voor de Vrijheid een nostalgisch vergezicht waarin ‘de echte Nederlander weer baas is in eigen land’. Het terugtrekken achter de landsgrenzen lijkt echter een onrealistische visie voor een veilige, vrije en democratische toekomst voor Nederland. Verregaande Europese samenwerking biedt een duidelijke en realistische oplossing in een veranderende wereld. Helaas biedt het politieke midden geen duidelijke visie hoe Nederlandse democratie past in een Europese politieke orde. Als Mosca gelijk heeft, is het zaak om de Nederlandse burgers wel vlot een duidelijke als het kan gedeelde visie te bieden, want anders blijft een dreigende populistische revolte de Nederlandse politieke orde destabiliseren.

  1. https://www.groene.nl/artikel/de-pendule-zwaait-steeds-minder-ver-terug.
  2. Mosca, Gaetano. (1986) Elementi di Scienza Politica (The Ruling Class).

Deel dit artikel