De kracht van niet weten

Niets zeggen kan soms ze veelzeggend zijn. Sterker nog: het kan aanzetten tot een verbinding die je met geen woorden voor elkaar krijgt. Tenzij het woorden zijn die duidelijk maken dat je er beter het zwijgen toe kunt doen. Zoals David van Weel liet zien. Kort na zijn aantreden als justitieminister in de zomer van 2024 wordt hij ondervraagd over het demonstratierecht. De interviewer vraagt hoe hij, gezien het polariserende klimaat, de omgang met de Kamer voor zich ziet. ‘Geen uitspraken doen als je niet alle feiten kent,’ zegt hij. En dan: ‘U zult mij dus vaak horen zeggen: dat weet ik nog niet.’

Geloofwaardigheid Hij was niet de eerste. Begin 2022 krijgt Robbert Dijkgraaf als kersverse onderwijsminister op televisie te horen hoeveel moeite universiteiten hebben met kabinetsvoornemens. Op de vraag wat hij te bieden heeft, antwoordt hij dat hij dat niet weet. ‘Maar u heeft toch jaren als hoogleraar de universiteiten gediend?’ oppert de talkshow-host. Waarop de minister fijntjes opmerkt dat niet de hoogleraar aan tafel zit. ‘Het heeft alles te maken met geloofwaardigheid,’ hield mediatrainer Sander Wieringa me eens voor. Hij zei ook: ‘Het antwoord moet interessanter zijn dan de vraag.’ Dat laatste wordt al snel uitgelegd als een slimme draai (waar het begrip spindoctor op wijst), maar de kern is zoals Eva Kuit, een andere ervaren trainer, het verwoordde: ‘Begin bij jezelf. Waar sta jij voor?’ Bij de ontwikkeling van dilemmalogica – als manier om bij spanningen contact te maken – hielp het leerstuk van procedurele rechtvaardigheid me inzien dat mensen je eerder willen volgen als ze je kúnnen volgen: zijn je afwegingen duidelijk? Tijdens de coronapandemie leerden we dat we bij onzekerheid geen zekerheid konden bieden, maar wel duidelijkheid. En hoe kwetsbaar het is om te beloven wanneer vaccins beschikbaar komen, als je de verspreiding van het virus noch de systemen in de hand hebt. Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge kreeg zijn ‘realistische scenario’ als een boemerang terug.

Je mond houden Van beloften gaat dapperheid uit – en wie wil in ongewisse situaties niet iets betekenen voor anderen? Iets, ja, wat gunstig stemt. Zoals we allemaal meemaken wanneer iemand een nare persoonlijke situatie deelt: dan wil je bemoedigen: ‘Kop op, joh.’ Of: ‘Ik ken ook iemand die…’ Logisch, maar zelden heilzaam, zag psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Zo'n 50 jaar geleden trainde zij verpleegkundigen in het omgaan met slecht nieuws, zoals een pijnlijke ingreep of een ongeneeslijke ziekte. Ze ontdekte dat vooral een vaardigheid soelaas bood: je mond houden. Kijk elkaar in de ogen. Verstil. En als je dan een vraag stelt, graag in de categorie die sportverslaggever Mart Smeets later beroemd maakte: ‘Wat gaat er door je heen?’ De kracht schuilt erin dat je niet alleen het hoofd aanspreekt, maar het hele lijf. Zoals we ook uit de veranderkunde weten: je verandert een ander niet – een ander verandert zichzelf. Je kunt hooguit een handje helpen. Probeer het niet te weten.