In de maand dat Nederland voor de derde keer in 4 jaar tijd naar de stembus gaat om een nieuwe Tweede Kamer te kiezen, viert de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) zijn tienjarig bestaan. Onbehagen en onmacht staan centraal in het essay Doen en laten dat ter ere van dat jubileum is gepubliceerd. Het stuk leest als een aansporing aan de politici en bestuurders die na de verkiezingen aan de slag moeten: beloof de burger niet dat je alle grote problemen zomaar eventjes kunt fiksen, maar vertel ze eerlijk dat eenvoudige oplossingen niet bestaan. ‘Er lijkt helemaal geen dialoog meer te zijn tussen de samenleving en de politiek,’ constateert voormalig OCW-minister Jet Bussemaker, sinds 2019 voorzitter van de RVS. ‘Dat leidt ertoe dat de politiek vooral de dingen doet die ze niet moet doen om het onbehagen te kanaliseren. Door steeds te beloven dat je op korte termijn dingen kunt fiksen die eigenlijk helemaal niet snel door de overheid gefikst kunnen worden, voed je juist het onbehagen. Een lekke band kun je fiksen, of een kapotte schoen. Maar als het gaat om de grote vraagstukken, zoals duurzaamheid of de toekomst van de zorg, dan spelen er heel veel elementen een rol. Dat valt niet zomaar te fiksen. Daar moet je eerlijk over zijn.’ De afgelopen 10 jaar heeft de Raad voor Volks­gezondheid en Samenleving in meerdere rapporten gewezen op de spanningen en polarisatie in de samenleving. En ook in adviezen van voorgangers van de RVS, zoals Het onbehagen voorbij van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) uit 2013, werd al geconstateerd dat onbehagen een zelfstandig thema is waar politiek aandacht voor nodig is. Bussemaker grijpt het jubileum aan om terug te kijken en om te laten zien waar de raad nu staat. ‘Al die rapporten zijn nog actueel en urgent,’ stelt ze. ‘Als we terugkijken, zien we dat het maatschappelijk onbehagen blijft groeien.’

Onvermogen De groeiende ontevredenheid komt voort uit het onvermogen van de overheid om de grote maatschappelijke problemen op te lossen, constateert de raad in het essay. Neem de zorg. Niet alleen is de zorgvraag het afgelopen decennium gegroeid, ook de aard van de problematiek is veranderd. Door het woningtekort zijn er meer mensen dakloos. Het clichébeeld van de verslaafde zwerver gaat allang niet meer op: ook jonge moeders die geen sociale huurwoning toegewezen krijgen, maar onvoldoende inkomen hebben voor private huur, belanden nu steeds vaker op straat. Als je niet oppast, waarschuwt Bussemaker, slaat dat onvermogen over op de burger. In veel van de adviezen van de afgelopen jaren wordt geconstateerd dat veel onmacht voortkomt uit de manier waarop maatschappelijke problemen worden aangepakt, zegt ze. Te vaak worden er te simpele oplossingen voorgesteld voor problemen die niet eenvoudig zijn op te lossen. Neem het woningtekort. Er zijn partijen die beweren dat de huisvestingscrisis alleen maar veroorzaakt wordt doordat er te veel asielzoekers naar Nederland komen, die de schaarse woningen inpikken. ‘Als je dat gevoel stimuleert, stuur je op een oplossing die niet realistisch is. Want asielzoekers zijn niet de veroorzaker van de huisvestingscrisis.’ Het leidt ertoe dat inwoners steeds vaker het gevoel krijgen dat politici veel beloven, maar weinig voor elkaar krijgen. En dat geldt niet alleen voor de partijen op de flanken, ‘maar inmiddels ook bij een deel van de middenpartijen’, zegt Bussemaker.