Lof der vrijheid
Poetin, Khamenei en andere totalitaire leiders denken dat het einde van de democratie in zicht is gekomen. Vervuld van vreugde tellen ze af. Ze doen hun best om de democratische bewegingen in hun eigen land te onderdrukken. Ik moet de heren teleurstellen: de democratie leeft en beweegt voort door en in crises, omdat de democratie conflicten institutionaliseert. De Franse filosoof Claude Lefort leerde de democraten dat de democratie conflicten niet uit de weg gaat. Weliswaar wordt de westerse democratie nu behoorlijk op de proef gesteld, maar wie naar rust en zekerheid zoekt, moet niet in een democratisch land gaan wonen. Ik wil de problemen die we in Amerika of Europa hebben niet bagatelliseren. Echter, ik weiger toe te geven aan de wens van de vijanden van de democratie. Dagblad de Volkskrant had een mooi interview met Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk. Pamuk is een Turkse schrijver die nog steeds in Turkije, onder het regime van Erdoğan, woont. Daarom weet Pamuk precies welke ernstige gevaren de democratie bedreigen: ‘Het verlangen om je uit te spreken, kritiek te uiten en tegelijkertijd de angst dat ik me nu in de nesten werk, dat is precies hoe het er in een onvrij derdewereldland aan toegaat.’ Dat schreef hij in 2015 in zijn dagboek. Tegelijkertijd erkent hij dat de Turkse democratie wordt gecastreerd: ‘Turkije is geen volledige democratie meer.’ Toch blijft hij geloven in democratie, vrijheid van meningsuiting en gelijkheid.
Afshin Ellian is hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap. Tevens is hij plaatsvervangend wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Metajuridica bij de Universiteit Leiden.
Democratische weerbaarheid manifesteert zich in collectieve wijsheid en individuele scherpzinnigheid. Wie nooit de collectieve wijsheid in een vrije samenleving vertrouwt, zal zich terugtrekken in zijn eigen wereld. Velen verwarren democratie met de beste en meest nobele besluiten. Ook is het een misverstand dat democratisch gekozen leiders qua moraal of loyaliteit aan principes tot de kring van de beste burgers behoren. Het zijn allemaal morele en esthetische kwalificaties die men ten onrechte aan democratische processen of aan democratisch gekozen personen toekent. Al deze zaken bepalen niet of er sprake is van een democratisch regime. Democratie creëert de condities voor een open samenleving waarin vrijheid en gelijkheid voor de wet een centrale positie innemen. Daardoor kunnen politieke processen in vrijheid verlopen, en politieke besluiten zijn per definitie tijdelijk. Tijdelijkheid is de horizon van de democratie. Mensen zoals ze zijn, bepalen de inhoud van de democratische besluiten. Alleen in een democratie kunnen mensen zichzelf en de samenleving verbeteren. De Leidse hoogleraar Bastiaan Rijpkema benadrukt dat het correctiemechanisme van de democratie de democratische weerbaarheid vergroot. Dat maakt de democratie tot een goed staatsmodel waarin conflicten vreedzaam kunnen worden beslecht. Periodieke verkiezingen bewijzen de kracht van de democratie. Met periodieke verkiezingen kunnen kiezers correcties aanbrengen. Het verkiezingsmoment is het hoogtepunt van het burgerlijk bestaan, een lof der vrijheid. De democratie overleeft als wij haar koesteren en waarderen.
Deel dit artikel