‘Er is in het Caribisch deel een grote informatiebehoefte vanuit de samenleving,’ zegt Luis Anibal Villegas. ‘Dat heb ik wel gemerkt toen ik daar werkte. Helaas is er ook een groot informatietekort vanuit de overheid. En in die tussenruimte bevinden zich de journalisten. Zij proberen in die informatiebehoefte te voorzien, maar lopen daarbij aan tegen een overheid die vaak niet transparant wil of kan zijn. Dat merkte ik zelf wanneer ik Lob-verzoeken (Landsverordening openbaarheid van bestuur) deed, de Caribische variant van Wob-verzoeken (Wet openbaarheid van bestuur).’ Anibal Villegas is geboren in Venezuela en kwam als migrant naar Aruba, waar hij aan de slag ging als journalist. Later haalde hij zijn bachelor rechten aan de Universiteit van Amsterdam en nu studeert hij dus aan de VU. Zijn juridische achtergrond heeft zijn betrokkenheid bij transparantie in het Caribisch deel alleen maar versterkt. Terwijl in de rest van Nederland de plicht tot openbaarheid inmiddels algemeen bekend en breed geaccepteerd is, ligt dat op de eilanden anders. ‘Op Aruba gebruikt men de term cultura di miedo, oftewel een cultuur van angst. Veel mensen durven zich niet uit te spreken over welk onderwerp dan ook, omdat zij bang zijn daarvoor gestraft te worden. Die straf hoeft niet eens erg te zijn, maar het speelt wel mee.’

Kleinschaligheid Dat komt deels door de kleinschaligheid van de eilanden, zegt Anibal Villegas. ‘Het zijn echt kleine werelden. Je bent vaak persoonlijk afhankelijk van een ambtenaar of zelfs van een minister. Dat speelt daar een veel grotere rol dan in de rest van Nederland. En ik spreek uit ervaring, want als journalist en vreemdeling midden in een naturalisatieprocedure was ik zelf ook kwetsbaar. Dan vond ik een bepaald onderwerp bijvoorbeeld heel interessant, maar stelde ik me toch iets minder kritisch op dan ik graag zou willen.’ Voor de krant Bon Dia Aruba schreef Anibal Villegas veel over asielzoekers, met name Venezolaanse asielzoekers. Op een dag merkte hij hoezeer die onderlinge afhankelijkheid doorwerkt in de hele informatieketen. ‘Van mijn eigen leidinggevenden kreeg ik niet per se kritiek. Maar via een andere hoofdredacteur met wie ik toevallig bevriend was, hoorde ik wel het een en ander. Die zei: “Ik heb via via gehoord dat ze niet zo tevreden zijn over die artikelen.” En dat is dan meteen ingewikkeld, binnen een kleine gemeenschap waar de overheid veel te zeggen heeft. De overheid koopt ook advertenties in, dus de financiële belangen van een krant als Bon Dia Aruba zetten druk op de redactionele onafhankelijkheid. Op ieder moment kun je gebeld worden door bijvoorbeeld pr-medewerkers die klagen namens hun instanties.’

Uitkomst De plicht tot transparantie zou in veel gevallen uitkomst kunnen bieden, denkt Anibal Villegas. Alleen sluit het Nederlandse systeem niet per se aan op de lokale context. ‘Wat ze in het Caribisch deel hebben, de Lob, is eigenlijk gewoon een copy-paste van de Wob. Maar ik denk dat de overheden te veel van elkaar verschillen om dat zomaar over te nemen, zeker wat betreft de schaal.’ Daarnaast ontbreken er specialisten die zich in het Caribisch deel vanuit de overheid uitsluitend bezighouden met openbaarheid, zegt hij. ‘Als je een aanvraag hebt, is er niemand die tegen je kan zeggen: oké, je moet bij deze persoon zijn, want hij is de Lob-medewerker van het ministerie. Er zijn alleen algemeen juristen. En ook dat zijn er bij de ministeries maar een paar. Bovendien moet formeel de minister elk Lob-verzoek beoordelen, terwijl de documenten vaak bij verschillende departementen liggen. Dat maakt het in de praktijk al snel ingewikkeld.’ Dan zijn er nog de digitale complicaties. ‘Eigenlijk is er überhaupt nauwelijks digitale toegang tot documenten,’ stelt Anibal Villegas. ‘Er wordt nu wel geprobeerd om daarvoor iets op te zetten, maar dan gaat het vooral om interne werkprocessen. Er zijn geen systemen die een willekeurige burger kunnen helpen om iets op te zoeken.’