Trump is terug en wij zijn niet klaar

Europa tussen macht en mythe

Tekst Ginny Mooy Beeld Shutterstock

De verkiezing van Trump luidt een nieuw tijdperk in – maar niet het soort waar Europa op hoopte. Terwijl MAGA verandert van leus in leer, wankelt het vertrouwen in de trans-Atlantische alliantie. Nederland kijkt nog weg, gniffelend om de show, maar mist het grotere verhaal: de ideologie achter Trump breidt zich uit als een politieke cultus die ook Europa in haar greep krijgt. En wij zijn verdeeld, kwetsbaar en slecht voorbereid.

‘Struisvogel­politiek: we voelen de dreiging, maar kijken weg’

Trumps schaamteloze optreden in het Oval Office, waar hij eind februari president Zelensky openlijk te kijk zette en Oekraïne genadeloos liet vallen, bracht Europa in totale verbijstering. Hoewel iedereen wist waar Trump voor stond, kwam het toch als een donderslag bij heldere hemel. Europa had afgewacht, maar werd nu keihard met de realiteit geconfronteerd. Vicepresident J.D. Vance wreef er nog een schepje bovenop door te beweren dat Europeanen geen vrijheid van meningsuiting kennen – wat de paniek compleet maakte. Sommige leiders huilden van frustratie. Trump was al erg, maar Vance leek Europa ronduit te verachten. In allerijl zochten Europese leiders naar een eigen ruggengraat, nu de VS ons de rug toekeren en Rusland de druk opvoert. Terwijl Europa nog nahijgt, waarschuwt minister Veldkamp voor een ‘historisch nieuw tijdperk’ waarin Europa zelf zijn waarden moet bepalen en zijn eigen broek moet ophouden. Hij roept op ‘de taal van de macht’ te leren spreken – kracht te tonen in een spel van intimidatie. Maar dat pleidooi ondermijnt hij meteen: Trumps “rauwe kanten” zijn volgens hem slechts bluf en onderhandelingstactiek. Ook analisten bagatelliseren het gevaar: het kan ernstig worden, maar het zal wel loslopen. Struisvogelpolitiek en zelfbedrog – we voelen de dreiging, maar kijken weg. Voor de ideologie erachter blijven we blind.

Ginny Mooy is antropoloog en gespecialiseerd in thema's als conflict, extreme geweldpleging, social movements, propaganda en de reïntegratie van de postconflict­samenleving.

Vertrouwen Nederland lijkt Trump te onderschatten vanuit een diepgeworteld vertrouwen dat Europa en de VS uiteindelijk weer op een lijn komen. We doen zijn beleid af als typisch Amerikaanse grootspraak: een oranje gezicht, raar haar, bombastische oneliners – een tv-ster die per ongeluk president werd en nu, in 2025, weer is teruggekeerd. We gniffelen om de bluf en missen de essentie. Make America Great Again (MAGA) is geen loze slogan, maar de motor van Trumps hele project: een nationalistisch programma gestoeld op Amerikaans exceptionalisme, anti-globalisme en eigenbelang. Het is emotioneel, breed en populistisch. Geen gewone politiek, maar iets wat de trekken van een cultus heeft – met Trump als profeet. Gesloten grenzen, nationale identiteit en eigenbelang boven samenwerking: het zijn dogma’s. Van dreigementen over Groenland tot het stopzetten van steun aan Europa’s flanken – het past allemaal naadloos in zijn ideologie. Zijn team voert de ‘Agenda 2025’ uit met compromisloze toewijding – een koers die onze veiligheid en economie bedreigt. Figuren als Vance en Musk fungeren als toegewijde apostelen.

Sterke leiders Trump is niet de enige die zorgen baart. Hij past in een bredere golf van sterke leiders – zoals Poetin en Netanyahu – die teren op een tijdgeest van nationalisme, conservatisme en onverdraagzaamheid. Ze poseren als volkshelden die vrijheid en trots terugbrengen, maar hebben vooral de afbraak van de liberale democratie op het oog. Make America Great Again is geen holle leus, maar een project van macht en uitsluiting. Dit is geen ‘historisch nieuw tijdperk’, zoals Veldkamp stelt – het is een terugkeer naar een wereldorde van voor de Tweede Wereldoorlog. Trumps ideologie is een mengelmoes van ideeën die hem aanspreken. Een daarvan komt uit Yoram Hazonys The Virtue of Nationalism. De zogeheten NatCon-stroming veracht de naoorlogse orde en verheerlijkt soevereiniteit. Hazony ziet die orde als een fout, geboren uit schuldgevoel over de Holocaust en de oorlog. In zijn visie hebben multilateralisme, liberalisme en open grenzen de naties van hun soevereiniteit beroofd. Zijn pleidooi voor harde grenzen en eigenbelang voedt Trumps beleid en ondermijnt de Europese eenheid.

‘Aanhangers van NatCon geloven erin met religieuze overgave
‘Zonder eenheid verliezen we economische macht en stabiliteit’

NatCons greep NatCon is geen onschuldige stroming, maar een ideologie die groeit tot een cultus. Aanhangers geloven erin met religieuze overgave en raken erdoor opgeslokt. Trumps team verspreidt desinformatie en intimideert kiezers – niet alleen politiek, maar ook economisch. Vrijhandel en mondiale markten worden ingeruild voor protectionisme en nationale controle. Dit raakt bedrijven en welvaart. Het is geen kleurloos detail om te negeren – het is een beweging die alles verandert. Wat in Amerika begon, slaat over naar Europa. En wij kijken te vaak weg. NatCon heeft ook in Europa aantrekkingskracht, nu landen de grenzen van de globalisering bereiken en zich terugtrekken in hun nationale schulp. Overal klinkt de roep om nationalistische trots boven samenwerking. Nederland is daarop geen uitzondering. Hier botst het streven naar een sterker Europa met eurosceptische krachten die soevereiniteit verheerlijken en wantrouwen zaaien tegenover Brussel. De oude orde wankelt, onder druk van machtsblokken als China – dat met technologie en schaal domineert – en een VS dat zich terugtrekt. Terwijl Rusland instabiliteit zaait, zoekt Europa wanhopig naar houvast.

2024: op het randje In 2024 ontsnapte Europa ternauwernood aan een kanteling. Extreemrechts rukte op: Orbán verstevigde zijn greep, de AfD groeide in Duitsland, en Le Pen werd in Frankrijk slechts door fraude van deelname weerhouden. Veel landen hielden radicale krachten nog buiten de macht, maar het evenwicht is fragiel. Orbán en Meloni drukken Europa verder richting NatCon. In Nederland zit de PVV – in ieder geval tot de verkiezingen in oktober – in de regering, en ook bij NSC en BBB klinkt een eurosceptische ondertoon. Dit maakt de roep om eenheid ingewikkelder dan ooit. De volgende verkiezingen kunnen alles kantelen. Een ding is duidelijk: zonder gezamenlijke slagkracht dreigt de NatCon-golf decennia aan Europese samenwerking weg te vagen. En zonder eenheid verliezen we niet alleen economische macht, maar ook de stabiliteit die ooit vanzelfsprekend leek.

2025: de prijs In juni 2025 wordt de prijs zichtbaar. Trumps deal met Poetin snijdt Oekraïne af van westerse steun. Rusland test onze flanken met cyberaanvallen. Ondertussen vallen de VS en Israël, gesteund door bondgenoten, landen in het Midden-Oosten aan. Terwijl het Westen wordt meegezogen in conflicten, grijpen China en de BRICS-landen de macht – in technologie, grondstoffen, van AI tot zeldzame metalen. Europa raakt op het zijspoor, steeds minder speler en steeds meer speelbal. Energieprijzen stijgen, handels­oorlogen woeden, klimaatmaatregelen drukken zwaar. De VS kiezen voor eigenbelang – en Nederland zal het voelen. Binnen onze politiek remmen eurosceptische partijen een gezamenlijk antwoord. En al willen we het niet zien, NatCon heeft ook hier al voet aan de grond.

Europe Stays United De aantrekkingskracht van NatCon klinkt van Trumps Oval Office tot onze polders. De kloof tussen Europese eenheid en nationaal eigenbelang maakt ons kwetsbaar. Nuchterheid en hopen dat het overwaait zijn geen strategie. Dit is een ideologie die democratie ontmantelt, grenzen sluit en samenwerking saboteert. Veldkamps ‘taal van de macht’ klinkt stoer, maar mist de kern. Ideologie is geen theater, het is de motor van beleid. Zolang we dat niet inzien, blijven we achter de feiten aanlopen – ginnegappend om andermans fratsen, terwijl onze eigen keuken in brand staat. Een echte pragmaticus weet: Nederland heeft een sterk Europa nodig. Onze welvaart als handelsland rust op die eenheid. Daarom moeten we een front vormen dat de NatCon-cultus tegengaat – met strategie, niet met gegniffel. Anders verliezen we onze veiligheid, onze economie en alles wat Europa sterk maakte. Europa’s kracht ligt in samenwerking, niet in nationalisme à la NatCon. Weg met dat rare MEGA – Make Europe Great Again. Laat dat maar een loze leus blijven. Want: ESU – Europe Stays United. ◼

Deel dit artikel